Czym jest próchnica zębów?
Choć zdecydowana większość Polaków próchnicę ma lub będzie mieć stwierdzoną, mało kto potrafi podać definicję tej choroby. I tu od razu warto zwrócić uwagę na to, że próchnica faktycznie jest klasyfikowana jako choroba (Kod K02 w klasyfikacji ICD-10). To nie jest kwestia estetyki – próchnica jest chorobą tkanek twardych zęba, wywołaną przez obecność pewnych szczepów bakterii.
W przebiegu próchnicy największą rolę odgrywają dwa gatunki bakterii: Lactobacillus acedophilus oraz Streptococcus mutans. O ile pierwsza z nich, pałeczka kwasu mlekowego, zwykle jest uznawana za bakterię pożyteczną, o tyle drugi gatunek, jeden z paciorkowców, ma znacznie gorszą sławę. Wypada w tym miejscu podkreślić, że L. acedophilus wprawdzie jest pożyteczną bakterią, ale w mikrobiocie jelitowej, a w jamie gębowej w pewnych warunkach może przechodzić w szczepy zjadliwe i powodować właśnie rozpoczęcie lub nasilenie próchnicy.
Próchnica zębów – przyczyny
Nie jest prawdą, że przyczyną próchnicy jest po prostu obecność bakterii, tym bardziej że oba wspomniane wyżej gatunki (a także kilka rzadziej występujących, ale też powiązanych z objawiani próchnicy) są naturalnymi składnikami mikroflory organizmu człowieka. Przyczyny próchnicy zębów należy dopatrywać się raczej w niewłaściwej higienie jamy ustnej. Co prawda jednym z dodatkowych czynników ryzyka jest genetyczna podatność na tę chorobę, ale nawet wówczas odpowiednia higiena zapobiega lub zdecydowanie łagodzi przebieg.
W literaturze medycznej wyróżnia się cztery czynniki, które muszą współistnieć, żeby rozwinęła się pełnoobjawowa próchnica:
-
pierwszym jest obecność bakterii: tego uniknąć się nie da, ponieważ jama ustna jest naturalnym siedliskiem dla wielu różnych gatunków i samo w sobie nie powoduje to żadnych negatywnych konsekwencji;
-
dostępność cukrów, głównie fruktozy, glukozy i sacharozy. One stanowią „pokarm” bakterii i dzięki dostępności cukrów mikroby mogą mnożyć się i intensyfikować swój metabolizm;
-
podatność zębów jest czynnikiem uwarunkowanym genetycznie, przy czym sama w sobie próchniczy absolutnie nie powoduje, a jedynie modyfikuje ryzyko jej wystąpienia;
-
czas: im dłużej bakterie będą mogły kolonizować podatne zęby, tym większe będzie ryzyko rozwoju próchnicy, natomiast nie jest prawdą, że próchnica jest chorobą związaną z wiekiem. Mowa tu raczej o skali miesięcy lub kilku lat, bo tyle wystarcza na wykształcenie objawów.
Zaniedbując higienę, daje się czas bakteriom na metabolizowanie cukrów. Poprawiając higienę jamy ustnej, kontroluje się de facto trzy z czterech czynników ryzyka, więc dość dobrym skrótem myślowym jest twierdzenie, że za próchnicę odpowiada zaniedbanie czynności higienicznych.
Jakie są objawy próchnicy zębów?
Objawy próchnicy nie są jednakowe u wszystkich pacjentów. Obraz choroby zależy od tego, w jaki sposób się rozwija, można też powiązać objawy z wiekiem pacjenta lub typem uzębienia. Inaczej wygląda próchnica zębów mlecznych, inaczej stałych. Pewne różnice obserwuje się także w przebiegu choroby u pacjentów z różnych grup wiekowych.
-
Objawem podstawowym jest uszkodzenie szkliwa. Może ono przyjmować różne formy: od plamek przypominających miejscowe odwapnienie, przez zmianę szkliwa w jasną, maziowatą substancję, po ciemne, brązowe lub niemal czarne zabarwienie wynikające z naprzemiennej dominacji ataku bakteryjnego i ochrony zęba przez zębinę wtórną.
-
Brak reakcji na etapie uszkodzenia szkliwa może doprowadzić do infekcji zębiny, w której próchnica przebiega w sposób bolesny. Może też dochodzić do zakażenia kanalików zębowych, co wywołuje charakterystyczny, rozpierający ból.
-
Ponieważ w przebiegu próchnicy dochodzi do lizy tkanek, towarzyszą jej procesy gnilne o różnym nasileniu. Możliwe jest więc pojawienie się jako objawu towarzyszącego, nieprzyjemnego zapachu z ust. Nie jest on przeważnie bezpośrednim efektem próchnicy, ale może wskazywać na jej występowanie.
Objawem, który może mieć znaczenie dla ogólnego stanu zdrowia pacjenta będzie też zakażenie bakteryjne dziąseł. Po pierwsze może to przyspieszać rozwój próchnicy „kwitnącej”, czyli jej postaci rozprzestrzenionej, a po drugie jest to – zgodnie z wynikami wiarygodnych ośrodków naukowych – jeden z czynników ogólnego osłabienia organizmu, modyfikacji odpowiedzi obronnej i pogorszenia samopoczucia.
Nietypowe następstwa próchnicy
Badania naukowe już nawet sprzed kilkudziesięciu lat sugerowały, że może istnieć związek między próchnicą a częstością między innymi zawałów serca. Dzisiejsze badania potwierdzają, że taka korelacja istnieje. Można przyjąć, że bakterie, jakie powodują próchnicę, a szczególnie paciorkowce, które mogą przeprowadzać procesy gnilne w środowisku beztlenowym, jeśli przedostaną się do innych organów, będą w stanie wywołać uogólnione lub zlokalizowane stany chorobowe. Warto o tym pamiętać, kiedy trzeba będzie mierzyć się z twierdzeniem, że próchnica to „tylko” choroba zębów. Wprawdzie jako taka pojawia się w jamie gębowej, ale to nie znaczy, że jej następstwa do niej się ograniczają.
Jak zapobiegać próchnicy zębów?
Spośród czterech czynników ryzyka trzy można kontrolować, więc każdy ma możliwość we własnym zakresie zadbać o uniknięcie próchnicy. Jest to bardzo łatwe, ponieważ wymaga tylko dwóch działań:
-
prawidłowej higieny jamy ustnej;
-
regularnych wizyt kontrolnych u stomatologa.
Prawidłowa higiena jamy ustnej
W praktyce oznacza to po prostu dwu- maksymalnie trzykrotne w ciągu dnia szczotkowanie zębów. Oczywiście należy tu nadmienić, że konieczna jest wymiana szczoteczki co kwartał. Poza tym elementem codziennej dbałości o stan zębów jest stosowanie nici dentystycznych (z ostrożnością, by nie uszkodzić nimi dziąseł) oraz płynów do płukania, przy czym warto w sklepie rozejrzeć się za takimi, które nie zawierają alkoholu. Działają one mniej agresywnie, ale też nie wysuszają błon, dzięki czemu nie wpływają tak drastycznie na liczebność pożytecznych bakterii. Dobrze też jest ograniczyć spożywanie posiłków obfitych w cukry proste i sacharozę.
Wizyty kontrolne u stomatologa
Tu przede wszystkim warto poszukać zaufanego lekarza. Dobry dentysta nie ogranicza się do przeprowadzenia przeglądów (choć są one kluczowe dla wczesnego wykrywania oznak próchnicy), ale także przeprowadzi instruktaż pielęgnacji jamy ustnej oraz zasugeruje przeprowadzenie odpowiednich procedur profilaktycznych: fluoryzacji, lakierowania, usuwania kamienia nazębnego i płytki nazębnej. To ważne, ponieważ tych zabiegów nie da się przeprowadzić w warunkach domowych, a szczególnie u pacjentów z genetyczną podatnością na próchnicę są one niezwykle skuteczne.
Nowe metody profilaktyki
Obecnie trwają badania nad płukankami, które w sposób specyficzny mają eliminować wybrane gatunki bakterii odpowiedzialnych za próchnicę oraz terapii i profilaktyki powiązanej z probiotykami. Choć w obu przypadkach kierunek badań budzi słuszne zainteresowanie i może dać obiecujące efekty również w zakresie terapii, na co dzień nie trzeba wcale szukać tak zaawansowanych metod. Szczotka, pasta z fluorem (a kiedy brak ich pod ręką, na przykład guma do żucia), wizyty u dentysty – to wystarczy, aby uniknąć zdecydowanej większości przypadków próchnicy.
Leczenie próchnicy zębów
Leczenie próchnicy zębów może przeprowadzić tylko wykwalifikowany dentysta Białołęka. Jeśli zakażona jest tylko tkanka twarda, wówczas usuwa się obszar zmieniony chorobowo i jego otoczenie oraz zakłada wypełnienie z odpowiedniego materiału. Jeśli dojdzie do infekcji w obrębie zębiny, pojawia się konieczność leczenia kanałowego. W okresie leczenia próchnicy bardzo ważna jest także prawidłowa higiena jamy ustnej oraz stomatologiczne zabiegi higienizacyjne. Nie są one w stanie próchnicy wyleczyć, ale zapobiegają rozprzestrzenianiu się choroby na zdrowe zęby i chronią przed uszkodzeniami dziąseł. Nieleczona próchnica może prowadzić do postępującej zgorzeli. Wtedy lekarz-stomatolog będzie w stanie pomóc jedynie poprzez usunięcie zęba i konieczne będzie wstawienie protezy lub implantu.
