Najważniejszym elementem hipnozy jest niewątpliwie komunikacja międzyludzka. Ta werbalna i niewerbalna. W świetle przeprowadzonych badań tylko około od 7% do 30% komunikatów międzyludzkich przekazywanych jest za pomocą słów i głosu. Pozostałą część stanowią gesty, mowa ciała, mimika twarzy itp. Przed wejściem w trans i zamknięciem oczu wszystkie aspekty komunikowania się mają znaczenie. Terapeuta, prowadząc wstępną rozmowę z pacjentem, otrzymuje informacje pozwalające dobrać optymalną terapię, a jednocześnie informuje zainteresowaną osobę o dalszych czynnościach i przebiegu zabiegu. Na tym etapie ważne są wszystkie aspekty komunikacji między osobami. Jednak w trakcie transu hipnotycznego najważniejszym elementem staje się komunikacja werbalna, czyli słowna. Warto zauważyć, że jest możliwa indukcja transu bez użycia słów, ale jest ona stosowana coraz rzadziej, choćby z uwagi na czasochłonność. W chwili zamknięcia oczu najważniejszym narzędziem terapeutycznym w rękach hipnoterapeuty staje się jego głos. Komunikacja werbalna odbywa się za pośrednictwem mowy, w której ważnym elementem są słowa, ich dobór, akcent, modulowanie treści, płynność i intonacja. Wykorzystanie wyłącznie komunikacji werbalnej niesie dla terapeuty zarówno zalety, jak i wyzwania. Zaletą jest fakt, iż osoba w transie skupia się prawie wyłącznie na słowach terapeuty. Taka sytuacja pociąga za sobą wyzwanie w postaci odpowiedniego doboru słów, które sprawnie i płynnie będą oddziaływać na świadomość i podświadomość hipnotyzowanego.
Zasób leksykalny
W terapii hipnozą bardzo ważny jest zasób słownictwa, którym z łatwością powinien operować terapeuta, czyli tzw. elokwencja. Nie chodzi tu jednak o budowanie poetyckich, kwiecistych wypowiedzi, a raczej o skuteczny sposób oddziaływania związany z prowadzoną terapią. Nie można również zapomnieć o doborze słownictwa w odniesieniu do zasobów leksykalnych osoby poddanej terapii. Innych słów będziemy używać wobec osoby z wykształceniem podstawowym i innych wobec osoby posiadającej specjalistyczne wykształcenie naukowe. Należy zapewnić jak najlepszy wzajemny kontakt oraz poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego zrozumienia. Może narodzić się pytanie o używanie gwary środowiskowej lub regionalnej. Zdecydowanie najlepszym sposobem jest tutaj formułowanie możliwie prostych sugestii bez użycia słów, które mogą być niezrozumiałe lub dwuznaczne dla zahipnotyzowanego. Sugestie docierające do podświadomości powinny być klarowne. Chciałbym również zwrócić uwagę, że hipnoza daje najlepsze efekty, jeśli jest prowadzona w języku podstawowym lub urodzeniowym osoby w transie. Ma to związek z okresem dzieciństwa, kiedy następowało łączenie pojęciowe słów z otaczającą rzeczywistością. Hipnoza powadzona w innym wyuczonym języku może spowodować „wewnętrzne tłumaczenie” znaczenia i tym samym blokować dostęp bezpośredni do zasobów podświadomości.
Słowa
Podświadomość używa dużo prostszego języka niż umysł świadomy. Podświadomość ma tendencję do wykonywania tych prostych instrukcji jak komputer:
Myśl o samochodzie!
Zatrzymaj na chwilę czytanie i odpowiedz sobie na pytanie, o czym pomyślałeś lub co sobie wyobraziłeś. Czy widziałeś w umyśle samochód, jak wyglądał? A teraz przeczytaj z uwagą poniższe zdanie:
Nie myśl o samochodzie!
Zatrzymaj znów na chwilę czytanie i odpowiedz sobie tym razem na pytanie, o czym pomyślałeś lub co sobie wyobraziłeś. Czy widziałeś w umyśle coś innego niż samochód, czy samochód?
Teraz zwróć uwagę, czym różnią się powyższe zdania oraz jak wpłynęły na Twoje myśli i wyobrażenia. Czy słowo „nie” coś zmieniło? Do tego słowa jeszcze powrócimy.
Przeanalizujmy jednak te proste sentencje jeszcze w innych aspektach. Są to proste zdania rozkazujące, które spowodowały w Tobie jakąś myśl o jakimś samochodzie. Ktoś mógł pomyśleć o czerwonej wyścigówce, a ktoś o swoim samochodzie dostawczym u mechanika. Ważne jest to, że polecenie zostało wykonane. Wykonywanie poleceń jest głęboko zakorzenione w podświadomości. Do tego stopnia, że lepiej wykonujemy cudze polecenia niż swoje. Wystarczy sobie przypomnieć choćby „skuteczność” postanowień noworocznych. Z drugiej strony od najmłodszych lat wykonujemy polecenia – rodziców, nauczycieli, przełożonych. Oczywiście każdy może powiedzieć, że nie musi wykonywać poleceń. Oczywiście, że nie musi. Jednak jeśli polecenie jest zgodne z naszym systemem przekonań i mamy wewnętrzne poczucie, że jest zgodne z kierunkiem naszych działań, jest wysoce prawdopodobne, że je wykonamy. W ujęciu negatywnym wykonujemy polecenia ze strachu przed czymś np. pracownik wykona polecenie kierownika ze strachu przed utratą pracy.
Powróćmy jednak do naszych zdań – sugestii w aspekcie terapeutycznym. Hipnoterapeuta po zbudowaniu pozytywnej relacji z drugą osobą (tzw. raport) staje się w oczach pacjenta osobą godną zaufania, którego słowa pomogą w rozwiązaniu problemu. W tym przypadku istnieje pozytywna motywacja do wykonania polecenia.
Nie myślał o wymarzonym samochodzie.
Ponownie zatrzymaj na chwilę czytanie i odpowiedz sobie na pytanie, o czym pomyślałeś lub co sobie wyobraziłeś. Czy znów widziałeś, słyszałeś lub czułeś w umyśle samochód?
Nasza sugestia o samochodzie została zmieniona w kilku aspektach. Po pierwsze jest to zdanie oznajmiające – jakby wyjęte z czyjejś opowieści. Po drugie dotyczy osoby trzeciej „on nie myślał”, więc nasza wyobraźnia nie powinna zareagować, ponieważ treść dotyczyła innej osoby. Po trzecie zostało dodane słowo maskujące „wymarzonym”, którego zaakcentowanie wpływa na kształt naszych wyobrażeń. Jakie nasuwają się wnioski? Podświadomość nie reaguje na odmianę przez osoby. Podczas słuchania opowieści umysł otwiera się na odbiór, ponieważ to tylko opowieść, która go nie dotyczy – a wtedy podświadomość reaguje na wszystkie sugestie. Słowo maskujące służy natomiast odwróceniu świadomej uwagi od bezpośredniej sugestii trafiającej do podświadomości. Jest to przykładowe zdanie z hipnozy konwersacyjnej, w której stan transu można wywołać sugestywną opowieścią.
Zwróć uwagę na swoje odczucia po przeczytaniu poniższego zdania:
Nie zwracaj uwagi na myśli o wymarzonym samochodzie!
Czy możliwe jest, że po przeczytaniu takiego zdania zdarzy Ci się kilka razy „nie pomyśleć” o wymarzonym samochodzie?
Poproszę Cię teraz o chwilę refleksji nad skutecznością wielu popularnych zdań wypowiadanych często wobec najbliższych:
Nie rób bałaganu!
Nie odrobiłeś lekcji!
Nie wracaj zbyt późno!
Nasza podświadomość reaguje na słowa wywołujące emocje, obrazy lub uczucia. Każdy z nas ma jakieś skojarzenia ze słowem „krzesło”, „pies” lub „plaża”. Słysząc te słowa, wyobrażamy sobie coś lub przywołujemy wspomnienia. A jakie mamy wyobrażenia związane ze słowami „nie” albo „spróbuj”? Sztuka budowania sugestii bazuje na doborze słów, które wywołują obrazy i emocje w naszej podświadomości.
Akcent, intonacja, modulowanie treści i płynność
Wskazane wyżej czynniki są równie ważne jak dobór słów. Akcent i modulacja głosu podczas wypowiadania zdań ma często większy niż treść wpływ na słuchacza. Wystarczy przywołać odczucie, kiedy odpowiednio zaakcentowane zdanie wywołuje w odbiorcy poczucie irytacji, nieszczerości bądź obojętności. Podczas transu hipnotycznego te czynniki są bardzo ważne.
Kiedy terapeuta chce pogłębić głębokość transu, oprócz treści zawartej w słowach z reguły obniży tonację i zwolni tempo wypowiadanych słów. Opadający ton głosu kojarzy się ze schodzeniem niżej, jest uspokajający i bardziej przekonujący. Z kolei wyprowadzanie z transu należy przeprowadzić z odwrotną intonacją, która będzie się kojarzyć z wychodzeniem z transu. Intonacja głosu pozwala również odróżnić zdania oznajmujące od rozkazujących i pytających. Zależnie od przyjętej techniki wszystkie rodzaje zdań mogą być wykorzystywane przez terapeutę. Odpowiednie intonowanie wypowiedzi wywołuje również określone stany emocjonalne.
Oprócz słów narzędziem może być również to, co jest między nimi. Przeczytaj, proszę, poniższe zdanie, robiąc między kolejnymi słowami coraz dłuższe przerwy:
I możesz .. stworzyć .. solidną podstawę ... żeby działać ... jeszcze lepiej ..... i skuteczniej ..... kierować .. własnym życiem.
Wolniejsze wypowiadanie słów w transie sprzyja ich lepszemu przyswojeniu, a ponadto pozwala modulować treść wypowiedzi. Słowo „skuteczniej” jest w tym zdaniu jakby łącznikiem między dwoma zdaniami, które nie łączą się znaczeniowo przy świadomej analizie.
Nie mniej ważna jest płynność wypowiedzi. Jest to raczej techniczny aspekt określający zdolności terapeuty do prowadzenia transu bez nadmiernych przerw i „zacięć”. Płynność jest wypadkową pomiędzy umiejętnością stosowania danej techniki hipnotycznej oraz kreatywnością i zdolnościami leksykalnymi terapeuty. Gdy terapeuta wspaniale prowadzi seans, może się zdarzyć niespodziewany hałas zewnętrzny np. dźwięk telefonu, pukanie do drzwi. Dla osoby w transie taki dźwięk może być rozpraszający. Skuteczny terapeuta powinien szybko zutylizować powstałą niedogodność, zachowując płynność wypowiedzi i jednocześnie wykorzystując zaistniałą sytuację dla dobra terapii np.
... z każdym wypowiadanym przeze mnie słowem relaksujesz się coraz bardziej (tu słychać pukanie do drzwi) i możesz nawet usłyszeć, jak nowe lepsze sposoby osiągania tego przyjemnego stanu pukają do wrót Twojej podświadomości...
Niektóre techniki wymagają od terapeuty szczególnej kreatywności. W trakcie hipnozy regresyjnej zdarzają się chwile, kiedy terapeuta improwizuje przebieg sesji zależnie od reakcji osoby w transie. Niewątpliwą zaletą jest wtedy szybkie podejmowanie decyzji i pewność wypowiedzi w oparciu o posiadane doświadczenie.
Jak wspomniałem na wstępie, najważniejszym elementem hipnozy jest komunikacja międzyludzka. Powyżej opisałem aspekty związane z osobą terapeuty. Nie mniej ważna jest osoba odbiorcy, którą w tym przypadku jest słuchacz.
Personalizacja przekazu
Komunikacja interpersonalna to psychologiczny proces, dzięki któremu jedna osoba przekazuje i otrzymuje informacje w bezpośrednim kontakcie z inną osobą. Komunikacja interpersonalna charakteryzuje się określonym procesem i dynamiką. Proces nadawania komunikatów można ująć następująco: powstanie określonej idei lub obrazu w umyśle terapeuty, transformacja jej w oparciu o intencję w odpowiednio dobrane słowo i zdanie oraz artykulacja treści za pomocą głosu. Pojawiające się u terapeuty myśli i stany uczuciowe nazywane intencjami są następnie wyrażane na zewnątrz i docierają do słuchacza, którego podświadomość ma przyswoić sobie jak najwięcej i jak najskuteczniej te idee. Dlatego tak ważny jest proces odpowiedniego formułowania wypowiedzi przez hipnoterapeutę. Aby utrzymać skuteczny kontakt z osobą w transie, komunikaty terapeuty muszą być zgodne z jego emocjami, a emocje z przekazywanymi komunikatami. Jakby tego było mało, terapeuta powienien nieustannie czuwać nad reakcjami słuchacza, które stanowią bardzo ważną informację zwrotną.
Płciowość werbalna
Zastanawiający jest fakt, że nikt, jak dotąd, nie wyodrębnił wpływu płci na sposób budowania wypowiedzi w procesie hipnozy. Jest oczywiście wiele technik opisujących, jak szybko wywołać u płci przeciwnej stan transu ułatwiający zwrócenie uwagi lub wywołanie pociągu seksualnego. Jednakże sposób wyrażania emocji i dobór słów w hipnozie terapeutycznej – zróżnicowany ze względu na płeć – nie został jak dotąd opisany.
Pozwolę więc sobie wprowadzić określenie „płciowość werbalna” jako zróżnicowanie procesu wyrażania myśli, emocji i uczuć objawiające się doborem słów i budowaniem wypowiedzi zależnym od płci słuchacza w celu osiągnięcia lepszego zrozumienia.
Zakładając, że płeć naszego słuchacza ma wpływ na odbiór, zrozumienie i przyswojenie wypowiedzi, pojawia się dodatkowy bardzo istotny czynnik w komunikacji interpersonalnej. Każdy z nas spotkał się pewnie w życiu z trudnością w zrozumieniu partnera/partnerki lub słyszał określenie „kobiety są z Wenus, mężczyźni z Marsa”. Kobiety i mężczyźni inaczej doświadczają emocji. Najskuteczniejszymi sposobami budowania emocji jest obraz i słowo. Czytamy książki i oglądamy filmy, aby za pośrednictwem zawartych tam opowieści doznawać emocji. Zanim nastały książki i kino ludzie opowiadali sobie ciekawe historie, wywołując w słuchaczach stan zasłuchania podobny do transu. Przy obecnej skrótowości, ilości spraw i braku czasu komunikacja międzyludzka ogranicza się do komunikatów. Umiejętność opowiadania prawdziwych opowieści poruszających wyobraźnię i wywołujących emocje staje się zapomnianym rzemiosłem. A dla hipnoterapeuty jest to bardzo ważne narzędzie. Wcześniej wspomniałem, że świadomość człowieka zasłuchana w opowieści odblokowuje dostęp do podświadomości. Sugestie hipnotyczne wbudowane w treść zdań składających się na opowieść są doskonale przyswajane i tym samym skuteczniejsze.
Słowa są narzędziami pozwalającymi sprawić, że słuchający zacznie odczuwać opisywane wrażenia, ponieważ jego podświadomość, aby móc je zrozumieć, musi się z nimi najpierw zidentyfikować i odczuć je. Kobiety i mężczyźni reagują na inne sygnały. Te właśnie sygnały powinny stać się wyznacznikiem sposobu budowania wypowiedzi skierowanych do różnych płci. W badaniach mózgu przeprowadzonych za pomocą rezonansu magnetycznego dotyczących rozumienia języka mówionego przez kobiety i mężczyzn wyszła na jaw bardzo interesująca prawidłowość. Okazało się, że kobiety do zrozumienia języka używają zasadniczo obu półkul mózgowych, podczas gdy mężczyźni tylko lewej, która odpowiada za logikę. Z tego wynika, że kobiety analizują mowę nie tylko jak mężczyźni, za pomocą logiki, ale także od razu włączają w to emocje. Kobiety łączą logiczną interpretację słów z przeżywaniem uczuciowym. Słowa potrafią w kobietach wywołać emocje i niektóre reakcje fizyczne. Mężczyźni natomiast skupiają się na logicznej interpretacji opisywanych obrazów i odczuć fizycznych.
Aby osiągnąć wyższą skuteczność wypowiedzi w stosunku do kobiet, terapeuta powinien używać intensywnego obrazowania bogatego w szczegóły dotyczące koloru, kształtu, smaku itp, nawiązywać do abstrakcyjnych lub realnych podobieństw, odzwierciedlać w wypowiedzi przekonania, emocje i idee oraz stosować abstrakcje i ogólniki wzbudzające emocje i wrażenia, np:
Poczuj, jak wrota Twojej podświadomości otwierają się tak, jak nigdy przedtem się nie otwierały, jak czujesz rozległą, ciepłą energię radości i szczęścia wypełniającą wszystkie komórki Twojego ciała, znowu, i znowu, pewnie i wyraźnie, jak wschodzące słońce poranka.
W przypadku mężczyzn sprawa wygląda o wiele prościej. Wystarczy budować obrazowe wypowiedzi z domieszką opisu odczuć i emocji, np:
Poczuj, jak Twoja podświadomość otwiera się na uczucie radości i szczęścia, wypełniające wszystkie komórki Twojego ciała ciepłem i spokojem.
Należy wspomnieć o zupełnie odmiennym i indywidualnym podejściu do dzieci, które ze względu na bogactwo swojego wewnętrznego świata mogłyby stać się tematem osobnego artykułu.
Opisane powyżej zagadnienia komunikacji werbalnej jedynie sygnalizują bogactwo problematyki związanej z aspektem komunikacji interpersonalnej w hipnozie terapeutycznej. Myślę, również, że osoby, które do tej pory nie spotkały się osobiście z hipnozą, zyskają sposobność do pogłębienia swojej wiedzy lub zmiany sposobu postrzegania tej tematyki jako obiecującej dziedziny wiedzy wspomagającej rozwój ludzkości.
