Dieta stanowi nieodłączny element terapii cukrzycy i ma na celu m.in.:
- dążenie do osiągnięcia i utrzymania normoglikemii (prawidłowych wartości glikemii), bez ryzyka częstej hipoglikemii
- zmniejszenie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
- dostarczenie energii oraz po- szczególnych składników odżywczych zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu
- osiągnięcie i utrzymanie odpowiedniej masy ciała
- zapobieganie ostrym i przewlekłym powikłaniom cukrzycy.
Warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu jest systematyczne dostarczanie mu składników odżywczych, w odpowiednich ilościach, lecz także w odpowiednich proporcjach.
Nie wszystkie związki potrzebne do życia organizm potrafi sobie wytworzyć sam, a jedynym ich źródłem dla człowieka jest pożywienie.W diecie mamy trzy grupy podstawowych składników odżywczych. Są to białka, tłuszcze i węglowodany. Poza tym dieta powinna pokrywać zapotrzebowanie organizmu na witaminy, mikro- i makroelementy.
Na podstawie prowadzonych badań i obserwacji towarzystwa, zarówno narodowe jak i międzynarodowe, opracowują pewne standardy leczenia, w tym również zalecenia dietetyczne. W świetle zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) 45-50 proc. wartości energetycznej diety powinny stanowić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (<50), tłuszcze 0-35 proc. i białka 15-20 proc wartości energetycznej.
W tym artykule skupimy się na białkach, z których obecnością związane są wszelkie funkcje życiowe.
Służą przede wszystkim do budowy oraz odnowy zużytych komórek organizmu. Biorą udział w budowie tkanek, i narządów, mięśni, ale też włosów, skóry, paznokci, kości. Wchodzą również w skład komórek odpornościowych, enzymów, hormonów i płynów ustrojowych.Niedobór białka prowadzi m.in. do niedożywienia organizmu, obniżenia odporności, zaburzeń wzrostu i ogólnego rozwoju.
Nadmierne spożywanie białek może prowadzić do wytworzenia niepożądanych ilości niektórych związków, w tym mocznika, co może nadmiernie obciążać dodatkową pracą niektóre narządy i przewyższać zdolność wątroby i nerek do ich eliminacji.
Ponieważ organizm nasz nie magazynuje białek w większych ilościach, dlatego powinny one być dostarczane wraz z pożywieniem każdego dnia. Zapotrzebowanie na białko uzależnione jest od stanu fizjologicznego organizmu, jak również od wieku. Zgodnie z zaleceniami PTD białka po- winny pokrywać 15-20 proc. wartości energetycznej diety. Oznacza to, że przy zapotrzebowaniu 1800 kcal, z białek powinno pochodzić 270-360 kcal: 4 kcal, daje nam ok. 67-90 g białka na dobę.
W zaleceniach PTD podkreśla się, że u chorych z wyrównaną cukrzycą typu 2 spożywanie białek nie powoduje znacznego wzrostu glikemii, zaś dieta wysokobiałkowa i niskowęglowodanowa może prowadzić do szybkiego zmniejszenia masy ciała oraz poprawy wyrównania cukrzycy.
Jednak w leczeniu cukrzycy nie zaleca się stosowania diet ubogowęglowodanowych, w których ilość węglowodanów jest niższa niż 130 g na dobę.
Cukrzyca to choroba w której dzienne spożycie białka ycę należy ograniczyć do ≤0,8 g/kg masy ciała (ok. 10 proc. dobowej podaży kalorii) w przypadku rozwoju nefropatii (zmian w obrębie nerek).
Wartość odżywcza białek dostarczanych w diecie zależy od ich składu. Otóż cząsteczki białek zbudowane są z mniejszych „cegiełek” zwanych aminokwasami. Białka- mi o wysokiej wartości odżywczej nazywamy białka, które są zbudowane z takich aminokwasów, których nasz organizm nie potrafi sam wytworzyć, a które jednocześnie są dla niego niezbędne do prawidłowego funkcjonowania.
Największą wartość biologiczną mają białka jaj i mleka. Białka o wysokiej wartości odżywczej wy- stępują też w serach, mięsach, rybach. Białka o mniejszej wartości biologicznej to takie, które nie mają wszystkich niezbędnych nam aminokwasów, zawierają tylko niektóre lub jedynie w małych ilościach. Są to głównie białka pochodzenia roślinnego, czyli występujące w nasionach roślin strączkowych, w produktach zbożowych, warzy- wach i owocach.
PTD zaleca, aby stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego wynosił, co najmniej 50 proc./50proc.
Zawartość białka w przykładowych produktach:
Jajko średniej wielkości(ważące 60 g) – ok. 7,5 g białka
Cielęcina/wołowina(100 g) – ok. 20 g białka
Mięso wieprzowe(100 g) – ok. 16-18 g białka
Drób (100 g, kurczak, indyk) – ok. 18-21 g białka
Wędliny (1 plasterek ważący 10 g, drobiowe, wieprzowe) – ok. 1,5-2 g białka
Ryby (100 g) – ok. 16-20 g białka
Mleko (1 szklanka, 250 ml) – ok. 8,5 g białka
Jogurt naturalny (1 szklanka, 250 ml) – ok. 11 g białka
Kefir/maślanka (1 szklanka, 250 ml) – ok. 8,5 g białka
Sery żółte (1 plasterek, 15 g) – ok. 4 g białka
Ser twarogowy (1 plaster ważący 30 g) – ok. 6 g białka
Pieczywo (1 kromka ważąca 20 g) – ok. 1-1,5 g białka
Kasze, ryż, makarony, płatki (ok. 15 g, 1 łyżka przed ugotowaniem) – ok. 1-2 g białka
Spośród produktów roślinnych bogate w białko są także nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica, soja) i zawierają ok. 20-25 g białka, zaś soja aż 34 g białka w 100 g nasion. Również migdały, orzechy, pestki dyni i słonecznika stanowią bogate źródło białka (16-25 g w 100 g), jednak należy pamiętać, iż są to produkty wysoko- energetyczne i powinniśmy spożywać je w ograniczonych ilościach, zwłaszcza osoby zmagające się z nadwagą lub otyłością.
Produkty roślinne są źródłem białka niepełnowartościowego (nie zawierają wszystkich niezbędnych aminokwasów), aby więc podnieść ich wartość odżywczą (uzupełnić braki niezbędnych aminokwasów) powinny być podawane wraz z pełnowartościowymi białkami zwierzęcymi.
Producenci umieszczają na opakowaniach informacje o zawartości podstawowych składników odżywczych (w tym białka) w danym produkcie. Warto, więc wyrobić w sobie nawyk czytania etykiet, z których poznamy wartość odżywczą danego produktu.
Nie ma konieczności, aby osoby chore na cukrzycę leczone dietą, stosujące tabletki lub insulinę podawaną w sposób standardowy (z użyciem pena) liczyły zawartość białka w diecie. Jedynie w przypadku osób leczonych za pomocą osobistej pompy insulinowej wskazane jest określenie zawartości białek oraz tłuszczów w posiłkach, w celu podania właściwej dawki insuliny w odpowiedni sposób (typ bolusa).
Ważne jest jednak, aby obalić wciąż aktualny stereotyp, iż dieta, czy też zdrowe odżywianie oznacza eliminację mięs. Wielu pacjentów już na początku wizyty podkreśla, iż stosuje dietę i nie je mięsa, a na obiad z reguły spożywa jedynie produkty mączne lub ziemniaczane (duża porcja węglowodanów, które mają wysoki indeks glikemiczny i szybko się wchłaniają!). Nic bardziej błędnego. Mięsa chude można i wręcz należy spożywać, gdyż poza białkiem są źródłem np. żelaza w formie dobrze przyswajanej przez organizm, przez co nie narażamy się na wystąpienie niedokrwistości (anemii) z niedoboru żelaza. Oczywiście powinny one być przygotowane w odpowiedni sposób. Pieczenie np. w folii, gotowanie, duszenie są jak najbardziej wskazane. Należy jedynie unikać smażenia w tradycyjny sposób, w panierkach i na głębokim tłuszczu (nawet oleju). Smażenie dozwolone jest wyłącznie z użyciem 1 łyżeczki oleju roślinnego, lub bez zastosowania tłuszczu. Idealnym rozwiązaniem jest, aby mięsa czerwone (wieprzowe) pojawiały się w naszej diecie na zmianę z rybami czy też drobiem.
A więc jednego dnia mamy pieczone polędwiczki, drugiego dnia mięso drobiowe, kolejnego dnia np. duszone mięso cielęce, następnie pieczona ryba, itd.
