Zamek to warowna budowla obronna, pierwotnie z drewna, później z kamienia, będąca przeważnie reprezentacyjną siedzibą władców, przedstawicieli władzy państwowej, magnatów oraz dostojników świeckich i kościelnych.
Wznoszone były na wzgórzach lub sztucznych wzniesieniach, na uczęszczanych szlakach handlowych i wodnych. U wejścia do doliny i na skrzyżowaniu dróg. Strzegły granic państwa lub majątku. Były więc wznoszone w miejscach ważnych ze strategicznego punktu widzenia.
Zamki możemy podzielić na kilka grup.
I tak: - ze względu na usytuowanie topograficzne dzielimy je na:
wyżynne /np. Czorsztyn, Niedzica, Pieskowa Skała /,
nizinne /Krasiczyn, Malbork,
wodne stawiane na wyspach / np. W Kalmarze w Szwecji /.
- z osadniczego punktu widzenia zamki dzielimy na:
samotne,
związane z miastem.
- z uwagi na układ przestrzenny możemy podzielić na:
regularne, zazwyczaj na terenie płaskim,
nieregularne np. na wzniesieniach.
Pierwsze budowle były bardzo prymitywne. Zrobione z drewna, otoczone wałem ziemnym, palisadą oraz fosą. Główną rolę w takim zamku odgrywała wieża warowna zwana donżonem, stojąca zazwyczaj pośrodku dziedzińca a służąca jako mieszkanie pana zamku. Była też ostatnim punktem obrony w przypadku przedostania się wroga przez wał i ostrokół.
Z biegiem lat zamek zmienia swój wygląd. Drewno zastępuje kamień, palisadę oraz wał - wysokie i grube mury. Tworzyły one nieraz podwójne a nawet potrójne pierścienie umocnione basztami i warowną bramą, do której dostępu bronił zwodzony most.
Zmianie uległo również wnętrze zamku. Dookoła dziedzińca powstały pomieszczenia dla służby i załogi, stajnie oraz budynki gospodarcze jak: spichlerze, młyny itp. Udoskonaliła się także sztuka fortyfikacyjna i dobrze obwarowany zamek nawet przy nielicznej załodze mógł długo się bronić. Zmieniło się wnętrze izb mieszkalnych. Początkowo bardzo skromne i surowe z czasem zmieniało się w wygodne, luksusowe. Pojawiły się kosztowne meble, na ścianach wschodnie tkaniny, przy ucztach bogate zastawy.
A więc nie są to już małe, skromne drewniane zamki lecz dobrze obwarowane, ciężkie budowle, których obronność znacznie wzrosła.
Warto również wiedzieć coś o stylach w jakich zamki budowano. Większość zamków w Polsce wzniesiono w wiekach XII-XIV. A wtedy dominował styl zwany gotykiem.
Powstał on na przełomie XII i XIII w. Na terenie północnej Francji. Był on wynikiem poszukiwań nowych rozwiązań konstrukcyjnych, które pozwalały na uzyskanie obszernego wnętrza mniejszym nakładem kosztów. Charakterystycznym elementem gotyku jest ostrołuk. Dzięki niemu budowle osiągały niespotykaną dotychczas strzelistość i wysokość. Powstało sklepienie krzyżowe, a z czasem żebrowe, które okazało się lżejsze od sklepień romańskich.
W Polsce do rozwoju gotyku przyczyniło się w dużej mierze zjednoczenie państwa oraz powstawanie nowych miast. Zarysowały się dwie zasadnicze odmiany gotyku. Jedna to grupa krakowsko - śląska, którą cechuje lekkość i finezja formy (np. Kościół Mariacki w Krakowie, ratusz we Wrocławiu). Druga pomorska - surowa i jednolita w fakturze (Kościół Mariacki w Gdańsku). Obie te odmiany można zauważyć w niektórych zamkach a częściej w ich ruinach. Bowiem zamków, które uniknęły tego przykrego losu jest naprawdę niewiele.
Z biegiem lat również gotyk stał się stylem przestarzałym i jego miejsce zajął nowy - renesans. Pierwsze polskie budowle w tym stylu datuje się na wiek XVI a ściślej na rok 1507. Odróżniamy w polskiej architekturze renesansu co najmniej trzy okresy.
- okres pierwszy przypadający na lata 1502-1550. Charakteryzuje się włoskimi formami architektonicznymi i dekoracyjnymi i zbiega się z czasem panowania Zygmunta Starego,
- okres drugi to lata 1550-1600, w których upowszechnia się i polszczy architektura renesansowa a jednocześnie pojawia się nowa tendencja stylowa zwana manieryzmem,
- i wreszcie trzeci okres od 1600-1650 r. To zanikanie architektury renesansu, niepodzielne panowanie manieryzmu a jednocześnie zaczyna przenikać nowy styl barok.
Budowane w tym okresie /XVI w./ zamki, prawie wyłącznie na planach włoskich, zachowały swój obronny charakter lecz zmienił się ich wygląd zewnętrzny. Dla zamków nadszedł okres ich rozbudowy i modernizacji. Dobudowywano nowe skrzydła, powiększano dotychczasowe budynki mieszkalne, strome dachy zastępowano attykami, mury zostały otynkowane ożywione ornamentalną dekoracją. Wnętrze także uległo zmianie. Pomieszczenia stały się obszerne i jasne a małe okienka zastąpiono dużymi obramowanymi renesansowymi ozdobami. Wokół obszernych dziedzińców powstawały galerie arkadowe oraz bogato rzeźbione ganki i loggie. Dużo było w nich marmuru i alabastru. Na ścianach powstawały malowidła /polichromie, sgraffiti/, wszędzie dużo rzeźb i obrazów. Zamek stał się nie tylko budowlą obronną ale świadczył także o zamożności i dobrym smaku właściciela.
W związku z rozwojem i udoskonaleniem artylerii oblężniczej, od późnego średniowiecza zamki zaczęły stopniowo tracić swą przydatność obronną. Druga połowa XVIII w. to ostateczny upadek dawnych zamków, które to opuszczone przez użytkowników popadają w ruinę.
