Tollanie, Toltekowie, nazywani również Trzcinowymi Ludźmi stanowią istną zagadkę dla dzisiejszej nauki. Z azteckich źródeł wiadomo jedynie, że był to lud o wysoko rozwiniętej kulturze, który trudnił się uprawą roli, znał rzemiosło i sztukę. To od nich Aztekowie przejęli wytwory cywilizacji, rzemiosło artystyczne i sztukę uzdrawiania. Ród ten w Meksyku uważany był za wynalazców artystycznych rzemiosł, uzdrowicieli, astrologów, artystów i uczonych.
Po Toltekach pozostała piramida w Tuli, świątynia z kolumnami postaci Atlantów. A gdy przybyli tam w IX w.n.e. Stworzyli tam wprost tolteckie Eldorado. Miejsce Trzcin wyjątkowo zaowocowało pałacami zdobionymi złotem, srebrem, turkusem, muszlami.
Od XII w. gdy zostało zniszczone ich miasto, trudno odnaleźć jego pozostałości. A legendarny Tollan był pięknym, potężnym miastem.
Kolejnym legendarnym miejscem wg podań azteckich jest Quetzalcoatl. To tutaj w sumie odnaleziono pierwotne ślady bytności potężnego ludu Toluenów. Po akcie kazirodztwa na swej siostrze, władca Tollanu zmarł straszliwą śmiercią, a władzę przejął jego nieprzyjaciel rozpoczynając czasy barbarzyńskie.
Historyczne wydarzenia potwierdzają ludowe podania, kolonialne kroniki. Nie do końca i tak wiadomo czy też Toltekowie objęli władzę nad terytorium Majów czy też było właśnie wprost odwrotnie.
Badania archeologiczne jednak stwierdzają wiele podobieństw wśród tych kultur, nawet badacze w XX wieku nie mogą jeszcze dotrzeć, kto tak naprawdę był tam pierwszy i która z kultur zdominowała drugą, która meksykańska grupa etniczna stworzyła podwaliny kultury i architektury tego regionu.
Od dawna znana jest nam bogata kultura Majów, uczeni zastanawiają się czy została przejęta wraz z swymi mitami i rytuałami od Tolteków, czy dała początek ich cywilizacji. O zwyczajach Majów, kulturze świadczą przede wszystkim zapisy i obrazy z grobowców królewskich, świątyń oraz ofiarnych miejsc. W czasie istnienia imperium Majów starożytni rolnicy, budowniczowie pozostawiali zapisy o swoich tradycjach, zdolnościach, sztuce.
Po cywilizacji Majów, tak słynnej w historii wszechświata, oprócz licznych reliktów, pięknie zachowanej architektury pozostał stworzony przez nich kalendarz, którego historia ma już ok. 5000 lat. Niestety kres wspólnotom pochodzącym z Jukatanu położyli hiszpańscy konkwistadorzy, mieniący się misjonarzami.
Ale nie zniszczono podstaw ich tradycji, którą stanowiły siedziba rodziny, grunt, rodzinny majątek. Dlatego też chroniono je i przekazywano z pokolenia na pokolenie. Dzięki temu przetrwała również ich kultura, filozofia oraz religia, a ich ślady badacze archeologiczni odnajdują do dnia dzisiejszego, wiele z nich jeszcze nie odkryto, a te, które ujrzały światło dzienne po dzień dzisiejszy zaskakują obecnie żyjących.
