Dziecko samodzielne w szkole

Prezentowane w artykule wyniki stanowią fragment badań podłużnych prowadzonych w latach 2001–2006 (K. Kuszak2006). Badaniami wstępnymi objęto dzieci czteroletnie. Określono wówczas poziom i zakres ich samodzielności oraz wyodrębniono trzy grupy do dalszych badań (dzieci o wysokim, przeciętnym lub niskim poziomie samodzielności). Przez trzy kolejne lata okresu przedszkolnego śledzono rozwój dzieci w poszczególnych grupach. Ostatnie, czwarte badanie przeprowadzono pod koniec edukacji elementarnej, a jego celem było określenie, jak funkcjonują w sytuacjach szkolnych osoby o różnym stopniu samodzielności oraz czy w ich zachowaniach można wyszczególnić elementy charakterystyczne dla reprezentowanych przez nie grup.

Funkcjonowanie dzieci posiadających różny stopień samodzielności
Podczas lekcji uczniowie mogą wypowiadać się tylko wtedy, gdy otrzymają przyzwolenie nauczyciela i wyłącznie na określony temat. Zbadałam więc, czy rzeczywiście dzieci przestrzegają ustalonej zasady dotyczącej komunikowania się i jakie istnieją w tym zakresie różnice między dziećmi posiadającymi różny poziom samodzielności.

Osoby z grupy posiadającej wysoki poziom samodzielności w największym stopniu przestrzegały zasad funkcjonowania w klasie w porównaniu z osobami z pozostałych grup.

Zadawanie pytań
Ważnym aspektem określającym samodzielność ucznia jest umiejętność zadawania pytań podczas lekcji. Pytania pozwalają stwierdzić, w jakim stopniu dzieci skoncentrowane są na przebiegu lekcji, czy kontrolują to, co w jej trakcie się dzieje. W świetle zebranych wyników osoby przeciętne najczęściej zadawały nauczycielom pytania, rzadziej kierowały pytania do nauczycielki osoby w grupie zależnej, a najrzadziej – w grupie samodzielnej.

Kontakt z nauczycielką
Zachowania skierowane wyłącznie w stronę nauczycielki dominowały w grupie samodzielnej. W pozostałych grupach wyniki są niższe. Dzieci o najwyższym poziomie analizowanej dyspozycji są osobami przestrzegającymi ustalonych w klasie reguł (sygnalizują swoją gotowość), ale jednocześnie zorientowane są na inicjowanie kontaktów z nauczycielką. W grupie, gdzie znajdowały się najmniej samodzielne dzieci, stwierdziłam natomiast zachowania wskazujące na trudności ze śledzeniem przebiegu lekcji, ze skupieniem uwagi na realizowanym zadaniu.

Relacje rówieśnicze dzieci posiadających różny poziom samodzielności
Miejsce w strukturze klasy jest uwarunkowane tym, jak rówieśnicy postrzegają i oceniają określoną osobę.

Za osoby o wysokim poziomie kompetencji społecznych uznane zostały dzieci z grupy przeciętnej, nieco mniej rówieśników wskazało na dzieci cechujące się wysoką samodzielnością.

(...)

Dzieci popularne to w świetle prezentowanych tu wyników osoby z grupy posiadające wysoki i przeciętny poziom samodzielności. Natomiast dzieci niepopularne lub lekceważone to często osoby z grupy trzeciej.

Podsumowanie
Wyniki badań dowodzą, że istnieją przesłanki, iż dzieci, które w okresie przedszkolnym przejawiają trudności w różnych obszarach samodzielności, będą doświadczać niepowodzeń w trakcie edukacji szkolnej. Można je więc określić jako osoby z grupy ryzyka niepowodzeń szkolnych. Dzieciom takim należałoby zapewnić właściwą stymulację już w początkowym okresie wieku przedszkolnego i otoczyć szczególną opieką od momentu wstąpienia do szkoły.