Najczęstszą przyczyną kataru jest przeziębienie lub alergia (sezonowy katar sienny lub całoroczny nieżyt nosa). W alergii śluzówka nosa staje się nadwrażliwa na substancje zwane alergenami, tj. pyłki roślinne lub roztocza kurzu.
Katar sienny
Katar wywołany pyłkami roślinnymi (trawy, drzewa, krzewy, chwasty i kwiaty) lub grzybami pleśniowymi to reakcja alergiczna o charakterze sezonowym, określana jako katar sienny. Zwykle rozpoczyna się na początku czerwca i dotyczy 2-10% populacji (w Polsce 5-15%). Może rozwinąć się u każdego, w każdym momencie życia, jednak najczęściej rozpoczyna się w wieku 10 lat.
Dolegliwość utrzymuje się tak długo, dopóki występują pyłki i pleśń: pyłki traw pojawiają się od maja do sierpnia, pyłki drzew kwiecień-lipiec, chwastów późnym latem, krzewów lipiec-październik, zarodniki pleśni czerwiec-wrzesień.
Katar całoroczny
Wywołują go alergeny, tj. pierze, sierść zwierząt, roztocza kurzu, pokarmy (np. mleko, jajka, zboża, orzechy) lub leki (np. aspiryna). Przewlekłe przekrwienie śluzówki nosa może spowodować blokadę trąbki słuchowej Eustachiusza, co uniemożliwia prawidłowy drenaż ucha i wywołuje zaburzenia słuchu, zwłaszcza u dzieci. Najczęstsze powikłania przewlekłego kataru alergicznego to zapalenie zatok obocznych nosa oraz polipy, czyli narośla w przewodzie nosowym.
Objawy kataru:
- szkliste i zaczerwienione oczy, uczucie piasku pod powieką, bolesność, świąd i obrzęk spojówek;
- kichanie (niezaraźliwe), zatkany i swędzący nos, ból głowy wywołany zatkaniem zatok;
- świszczący oddech i uczucie ciasnoty w klatce piersiowej;
- ból gardła i kaszel wywołany spływaniem nadmiaru wydzieliny do gardła.
Aby zrozumieć, skąd bierze się tyle płynu w nosie, trzeba poznać jego funkcję. W ciągu dnia przez nos dorosłego człowieka przechodzi prawie 9000 litrów powietrza. Nawet najbardziej zimne i suche powietrze musi podczas wędrówki przez górne drogi oddechowe (20cm) zostać ogrzane do 37°C i całkowicie nawilżone. Nie wystarczające ogrzanie lub nawilżenie uszkadza tkankę płuc. Skuteczność nawilżenia zależy m.in. od pracy gruczołów błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Dziennie muszą one wyprodukować około 2 litrów wydzieliny.
W zwykłych warunkach śluz spływa przez tylne nozdrza do gardła i jego nadmiar jest usuwany przez rzęski śluzówki gardła i górnych dróg oddechowych. Dzięki nim w nosie i gardle nie pozostają drobiny ciał obcych. Jednak najczęściej zimą, śluz wysycha i staje się lepki, co spowalnia ruch rzęsek (wirusy mogą je unieruchomić). Gdy ruch rzęsek ustaje, wydzielina zaczyna gromadzić się wokół tylnych ujść nosowych, na tylnej ścianie gardła. Wraz ze zwiększoną gęstością wydzieliny, pojawia się wrażenie jej zalegania.
Domowe sposoby na katar, czyli jak rozrzedzić gęsty śluz i zmniejszyć jego ilość, nie wysuszając górnych dróg oddechowych.
▼ Sposoby usuwania wydzieliny (smarków) ▼
Regularne smarkanie. Wydmuchiwanie nosa zmniejsza ilość wydzieliny, jednak nie należy przesadzać. Nie wolno umieszczać np. wacików w nosie, aby wchłaniały nadmiar śluzu.
Płukanie nosa wodą z solą przy pomocy gumowej gruszki. 1/2 łyżeczki soli należy rozpuścić w szklance ciepłej wody - nadciśnieniowcy powinni użyć 1/3 łyżeczki soli. Alternatywą jest gotowa sól fizjologiczna dostępna w aptekach. Następnie gruszką nabiera się roztwór, a jej końcówkę umieszcza się w nozdrzu. Teraz należy odchylić głowę do tyłu, a gruszkę ustawić pod kątem prostym do twarzy, czyli równolegle do podniebienia. Finalnie trzeba wciągnąć głęboko powietrze, by zassać roztwór do jamy nosa i powtórzyć operacje z drugim nozdrzem.
Na początku zabieg ten może być nieprzyjemny, ale szybko nabiera się wprawy. Na końcu wydmuchuje się nos, by pozbyć się nadmiaru wody. Eksperci zalecają przepłukiwanie nosa 3 razy dziennie, nawet przez 5 dni w razie potrzeby. Zabieg należy przeprowadzać z największą ostrożnością, gdyż nieumiejętne użycie gruszki grozi uszkodzeniem splotu Kiesselbacha i groźnym krwotokiem z nosa.
Woda morska lub roztwór soli morskiej w formie sprayu to wygodny sposób oczyszczania nosa z nadmiaru wydzieliny. U dzieci poniżej 2 roku życia zaleca się stosowanie kropli.
Neti, czyli mały czajniczek z długim dziobkiem, jest wykorzystywany przez Joginów, którzy przy jego pomocy płuczą przewody nosowe słoną wodą. Należy wlać do naczynka pół szklanki ciepłej osolonej wody - roztwór powinien mieć smak łez. Trzymając głowę nad umywalką, należy umieścić dziobek w jednym nozdrzu i wlać zawartość neti, płyn powinien wypłynąć przez drugie nozdrze. Zabieg należy powtórzyć z drugim nozdrzem, a na koniec trzeba energicznie wydmuchać nos.
Wyznawcy jogi regularnie stosują tę metodę, zapobiegając zakażeniom zatok bocznych nosa wywołanych głównie przez zatkanie. Wierzą, że usuwanie zaschniętego śluzu z dróg oddechowych wzmaga siły życiowe organizmu, co jest faktem, gdyż swobodniejszy przepływ powietrza to lepsze dotlenienie.
Odsysarki - aspiratory. Katar u niemowląt i noworodków wymaga stałego usuwania nadmiaru śluzu. Ze względu na swój wiek, niemowlak nie jest w stanie samodzielnie się wysmarkać czy przepłukać nos. Pomocnym i prostym urządzeniem jest odsysarka do nosa złożona z pojemniczka i rurki. Zaokrągloną końcówkę pojemnika wkłada się delikatnie w jedno nozdrze pociechy, a przez rurkę mocno ssa - oczywiście nie ma możliwości przedostania się wydzieliny do ust. Na rynku dostępne są także wygodne elektroniczne odsysarki (gruszki automatyczne).
Płukanie gardła wodą z solą. Receptura roztworu jak przy płukaniu nosa gumową gruszką. Zabieg ten ułatwia odkrztuszanie wydzieliny z gardła.
Inhalacje na katar parą wodną, z dodatkiem olejku eterycznego lub naparu ziołowego z macierzanki, rumianku, szałwii czy pędów sosny skutecznie udrożniają przewód nosowy. Warto je stosować rano i wieczorem jako uzupełnienie lub zamiast płukania. Przykładowe przygotowanie inhalacji eterycznej: 8-20 kropli olejku np. eukaliptusowego lub sosnowego na szklankę wrzątku. Przed zastosowaniem inhalacji z olejkiem, szczególnie u dzieci i osób przewlekle chorych, trzeba zapoznać się z dołączoną ulotką i wykluczyć ewentualne przeciwwskazania. Warto ułatwić sobie stosowanie inhalacji poprzez zakup inhalatora. Wskazane olejki oprócz sosnowego i eukaliptusowego: cedrowy, cytrynowy, sandałowy, bazyliowy, geraniowy, anyżowy, tymiankowy oraz pichtowy z jodły syberyjskiej. Olejki eteryczne i napary ziołowe można także dodawać do kąpieli.
Nalewka ze szwedzkich ziół. Należy nasączyć nalewką wacik i wąchać go przez kilka minut 1-3 razy dziennie.
▼ Wskazówki ogólne ▼
Relaks. Stres i napięcie emocjonalne są powiązane z przewlekłymi schorzeniami nosa. Zadanie utrzymywania w zdrowiu śluzówki nosa kontroluje układ przywspółczulny, który jest szczególnie podatny na stres różnego rodzaju - bywa, że napięcie nasila produkcję płynu. W tym przypadku pomaga np. progresywna relaksacja mięśni, kąpiel mikrobąbelkowa lub medytacja.
Nawilżacz jest szczególnie wskazany zimą, gdy działa centralne ogrzewanie. Jego stosowanie zapobiega wysychaniu śluzówek. Nawilżacz należy wypełniać wodą destylowaną, by uniknąć zanieczyszczeń i myć raz w tygodniu wodą z octem, aby nie dopuścić do rozwoju pleśni.
Przed snem warto podreptać w zimnej wodzie z nogami zanurzonymi do połowy łydek przez 1-3 minuty. Po zabiegu należy rozgrzać stopy i wskoczyć do łóżka. Następnie trzeba położyć gorący kompres na twarz (lub poduszkę rozgrzewającą), posmarować maścią propolisową nasadę nosa, skronie, kark i zakroplić nos kilkoma kroplami soku z cytryny.
Kąpiel napotna w wodzie o temperaturze 38°C z dodatkiem soli jest pomocna zwłaszcza u małych dzieci. Po kąpieli należy zawinąć ciało w ręcznik i położyć się do łóżka, a po 15 minutach natrzeć ciało chłodną wodą (25°C).
Kąpiel mikrobąbelkowa. Powstająca podczas takiej kąpieli mgiełka charakteryzuje się szerokimi właściwościami terapeutycznymi, w tym wspomagającymi leczenie kataru:
• rozrzedza zalegający śluz i nawilża wyschniętą śluzówkę;
• zapewnia stan głębokiej relaksacji, co sprzyja stabilizacji układu przywspółczulnego, który odpowiada za stan śluzówki;
• pękające mikrobąbelki wykonują unikalny mikromasaż i rozgrzewają, zapewniając długotrwałe uczucie ciepła wewnętrznego;
• dodanie do kąpieli wspomnianych soli, naparów ziołowych czy olejków eterycznych dodatkowo nasila proces oczyszczania nosa.
Oliwka czosnkowa. Trzeba usmażyć miazgę czosnkową z oliwką w równych proporcjach i otrzymaną masę wcierać w kręgosłup i plecy.
Leki antyhistaminowe mogą być pomocne w każdym rodzaju nieżytu nosa, ale są najszerzej stosowane w przypadkach o podłożu alergicznym - zapobiegają kichaniu i słabo przeciwdziałają wyciekowi. Antyhistaminki starej generacji wywoływały senność, natomiast ich nowoczesne formy już nie działają na ośrodkowy układ nerwowy i mają słabsze działanie wysuszające. Według specjalistów skuteczniejsze są środki obkurczające miejscowo lub doustnie.
Indian Hopi to świece do oczyszczania uszu. Są pomocne szczególnie przy przewlekłym katarze, gdy nadmiar wydzieliny zatyka ucho i uniemożliwia jego prawidłowy drenaż.
Katar i zgaga. Kaszel towarzyszący przewlekłemu nieżytowi nosa i ściekaniu wydzieliny do gardła może być objawem choroby żołądka, tzw. refluks żołądkowo-przełykowy. Charakteryzuje się on przewlekłym, głównie nocnym kaszlem oraz zgagą.
Stężenie estrogenu ma istotny wpływ na błonę śluzową jamy nosa. Zwiększenie ilości tego hormonu w organizmie może spowodować rozrost śluzówki nosa i wzmożoną produkcję wydzieliny. Kobiety zażywające pigułki antykoncepcyjne i cierpiące na przewlekły katar powinny poradzić się ginekologa - może warto zmienić metodę.
Sposoby na katar sienny, czyli jak zabezpieczyć się przed pyłkami:
• Jazda samochodem z zamkniętymi oknami,
• Zamykanie okna w sypialni na noc,
• Unikanie spacerów na wsi, szczególnie w letnie popołudnie, gdy pyłki opadają na ziemię.
▼ Co jeść i pić? ▼
Podaż dużej ilości płynów ułatwia rozpuszczanie śluzu zalegającego w gardle i nosie. Dobrym sposobem jest herbata z cytryną i miodem lub ciepła woda z cytryną, gdyż dodatkowo łagodzą podrażnienie gardła i kaszel.
Wyciąg z jeżówki (echinacea) i dodatkowa suplementacja witaminą C to doskonałe leczenie uzupełniające. Nie wolno podawać dużych dawek witaminy C dzieciom poniżej 12 roku życia.
Mieszanka ziołowa na katar - 1 łyżeczka na 1 szklankę wrzątku, parzyć 30 minut, pić 2-3 razy dziennie: owoc róży (100g), kora wierzby, kwiat lipy (po 50g), kwiat bzu czarnego (lub syrop), słonecznik (po 20g), ziele wiązówki (10g).
Napary z owocu maliny (lub syrop), jeżyny i/lub berberysu, wąchanie obranego czosnku, ssanie kitu pszczelego, picie soku z chrzanu, spożywanie pyłku kwiatowego także wspomaga leczenie kataru.
Pokrzywa jest znana ze swych właściwości przeciwalergicznych, dlatego napary przygotowane na jej bazie łagodzą katar alergiczny.
▼ Czego nie wolno? ▼
Ostre przyprawy STOP. Drażniące dodatki typu ostra papryka czy curry mogą doprowadzić do przewlekłego podrażnienia nosa.
Mleko STOP. Niektórzy dietetycy twierdzą, że przetwory mleczne, z lodami włącznie, pobudzają wydzielanie śluzu. Krowie mleko zawiera dużo cukru zwanego laktozą, który jest dobrą pożywką dla bakterii i pleśni w gardle oraz w przewodzie pokarmowym. Nadmierny wzrost tych drobnoustrojów może osłabiać układ odpornościowy.
Papierosy STOP i unikanie zadymionych pomieszczeń. Dym tytoniowy nasila produkcję wydzieliny, utrudniając pracę rzęskom.
Nie wolno nadużywać leków obkurczających błonę śluzową, tj. kropli lub sprayów do nosa. Ich stosowanie jest skuteczne tylko przez kilka dni w ostrej fazie infekcji, a ich nadużycie może wywołać nawrót dolegliwości ze zdwojoną siłą, tzw. polekowy nieżyt nosa lub nieżyt naczynioruchowy nosa. Ich działanie polega na zmniejszeniu ilości wydzieliny, obrzęku śluzówek oraz uczucia zatkania nosa.
Uwaga na leki. Niektóre nowe specyfiki przeciw nadciśnieniu mogą wywoływać u niektórych osób objawy przypominające przewlekły katar. Przyczyną jest przekrwienie śluzówki nosa wywołane przez te leki.
PORADA LEKARSKA
Gdy objawy kataru alergicznego są szczególnie ciężkie, miejscowe leczenie steroidami jest uzasadnione. Wówczas stosuje się małe dawki glikokortykosteroidów (leki na receptę w postaci sprayu lub kropli). Są one najskuteczniejsze w połączeniu z przeciwhistaminowymi lekami nowej generacji.
W celu odczulenia alergików cierpiących na alergiczny nieżyt nosa, stosuje się zastrzyki podskórne z coraz większymi dawkami roztworu alergenowego pyłków. Zazwyczaj jest to 10-12 wstrzyknięć w ciągu roku.
