Uwaga: do celów transkrypcji fonetycznej użyto SAMPA.
Bardzo długo pokutował wśród uczniów i lektorów języka angielskiego pogląd, że poprawna wymowa oraz eliminacja polskiego akcentu jest możliwa jedynie dzięki wyjazdom zagranicznym. Wierzono również, że trening akcentu zarezerwowany był wyłącznie dla studentów filologii angielskiej w ramach zajęć fonetyki i fonologii, przy czym warto tu zauważyć, że jedni opuszczali uczelnię z pięknym akcentem RP (modelowy akcent brytyjski) lub GA (modelowy akcent amerykański), a inni, prześlizgnąwszy się przez zaliczenie tego przedmiotu, imponowali znajomością słownictwa czy gramatyki, lecz straszyli uczniów swoją wymową. Ów stosunek do wymowy i jej nauczania został niejako usprawiedliwiony przez zaproponowany przez Jennifer Jenkins model - Lingua Franca Core (LFC), zakładający ograniczenie nauczanych dźwięków do minimum.
Jak łatwo przewidzieć, lektorzy nieprzywiązujący wagi do swojej wymowy trudno podejrzewać o nacisk na ten obszar języka podczas prowadzonych przez siebie zajęć.
Należy jednak zauważyć, że aspekt wymowy jest często pomijany również przez bardzo dobrych i doświadczonych nauczycieli. Tu wpływ mogą mieć dwa czynniki. Pierwszym z nich jest priorytezacja celów przez studenta i niejako przejęcie kontroli nad kursem. W przypadku kursów indywidualnych, często spotykamy się z paradoksalnym życzeniem rozwoju umiejętności komunikacji w języku angielskim, lecz z pominięciem wymowy. "Nie muszę mówić poprawnie, muszę skutecznie się komunikować". Trudno niestety mówić o skutecznej komunikacji bez poprawnej wymowy, czego postaram się dowieść w dalszej części artykułu. Drugim czynnikiem, który sprawia, że fonetyka jest pomijana w zajęciach języka angielskiego jest trudność w jej nauczaniu oraz fakt, iż dostępnych jest stosunkowo niewiele materiałów dydaktycznych wspomagających naukę poprawnej wymowy. Należy również zauważyć, iż wiele grupowych kursów języka angielskiego prowadzonych jest według popularnego podręcznika, a te również pozostawiają pod tym względem wiele do życzenia.
Poniżej prezentuję kilka istotnych w komunikacji zagadnień fonetycznych, bazujących na brytyjskim akcencie a zarazem częstym modelu w nauczaniu - Received Pronunciation. Należy podkreślić, iż prezentowane tu dźwięki są jedynie niezbędnym minimum, które w mojej opinii należy dostarczyć studentom. Błędy popełniane przy ich wymowie moga prowadzić do nieporozumień, a ogólny brak wiedzy o dźwiękach języka angielskiego do trudności ze zrozumieniem, co zademonstrowane zostało za pomocą par minimalnych.
Poniższa lista wykorzystuje standard lexical sets na podstawie:
Accents of English 1: An Introduction, J.C. Wells, Cambridge University Press, 1982.
1) istnienie samogłosek długich, krótkich, słabych oraz dyftongów (dwugłosek)
Prowadząc zajęcia z osobami dorosłymi, warto uświadomić studentom, być może w dużym uproszczeniu, że w języku angielskim napotkamy np. trzy rodzaje "a" - porównaj cat / cart / cut, dwa rodzaje "o" - cot / court, czy trzy rodzaje "i" - sick / seek / happy. Należy unikać stwierdzeń, że powyższe zestawy słów wymawiamy przez "a", "o" lub "i", gdyż może to prowadzić do trudności na dalszych etapach nauki.
Studenci na poziomie A2 i wyżej powinni być świadomi istnienia słabych samogłosek, w szczególności [@] - "schwa", aby pozwolić na poprawną wymowę sylab nieakcentowanych np. computer, America, arrive.
Na wyższych poziomach warto wspomnieć także o dyftongach, w szczególności GOAT w takich słowach jak home, Tesco, won't, only, a także, z uwagi na brak rotyczności akcentu (ang. rhoticity), dyftongi NEAR np. ear, fear; SQUARE np. where, bear; CURE np. fewer, allure.
2) istnienie wybranych spółgłosek nie występujących w języku polskim.
Spółgłoska TH dźwięczna (father) i bezdzwięczna (think).
Spółgłoski [D] w takich słowach jak father, though, this, bathe oraz [T] w takich słowach jak think, bath, nothing, teeth. Spółgłoski te są wyjątkowo problematyczne dla polskich studentów i często wymawiane są błędnie jako [s], [f] lub [t] dla th bezdźwięcznego i [d] lub [v] dla th dźwięcznego.
3) istnienie słownika wymowy
Wymowę oraz transkrypcję fonetyczną danego słowa każdy student może z łatwością sprawdzać za pomocą słownika on-line: dictionary.cambridge.org. Zaawansowanym studentom warto polecić pracę ze słownikiem wymowy np LPD (Longman Pronunciation Dictionary)
Różnice warte podkreślenia na każdym poziomie nauczania:
4) samogłoski KIT vs FLEECE
KIT, zazwyczaj występuje w pisowni po postacią <i>: river, bit, listening, natomiast FLEECE w pisowni <ee> need, <ei> receive, <ea> beat, <eo> people.
Porównaj:
ship / sheep
mill / meal
sick / seek
fit / feet
lick / leak
fill / feel
zwróć uwagę studentów na:
women, biscuit, building, business
oraz na wyjątki, które wymawiane są samogłoską FLEECE, nie KIT:
magazine, machine, police
5) samogłoski THOUGHT/NORTH/FORCE vs LOT
THOUGHT/NORTH/FORCE reprezentują [O:], które często występuje pod postacią pisowni <au> daughter, <aw> Warsaw oraz <or> short. LOT stanowi przykład krótkiego [Q], występującego w pisowni <o> shop, got, cot.
Porównaj:
caught / cot
short / shot
choral / coral
morse / moss
Zwróć uwagę studentów na:
saw, law, Warsaw, automatic
6) samogłoska NURSE
Samogłoska NURSE jest kolejnym problematycznym dżwiękiem dla polskich studentów. Występuje w pisowni <er> perfect, <ur> turn, <ir> firm, <or> work, <ear> learn. Warto zwrócić szczególną uwagę studentów na dwa dwa ostatnie przykłady oraz takie słowa jak:
word, worm, girl, bird, third, burn, fur, search, circus, purse.
7) samogłoska BATH vs STRUT vs TRAP
BATH, STRUT, TRAP reprezentuja trzy rodzaje "a": długie [A:], często występujące w pisowni <ar> part; krótkie [V], często występujące w pisowni <u> put; oraz [{], błędnie wymawiane jako [e] lub [a].
Porównaj:
bed / bad / barred / bud
cat / cut / cart
pat / putt / part
match / march
bag / beg
sad / said
mass / mess
Zwróć uwagę na:
dance, grass, castle, last, past, basket, gloove, flood, thorough, southern.
8) samogłoska (dyftong) GOAT
Dwuzgłoska [@U] jest nie tylko często błędnie wymawiana, ale równie często studenci przyjmują jej amerykańską wymowę [oU], pomimo treningu akcentu brytyjskiego.
Porównaj:
won't / want
low / law
so / saw
Polish / polish
Zwróć uwagę na:
don't, also, load, boat, own, old.
9) brak rotyczności (dźwięku [r]) przed pauzą i spółgłoską
Received Pronunciation nie jest akcentem rotycznym, w przeciwiestwie do General American, w związku z czym [r] przed pauzą (na końcu wyrazu, na końcu zdania) oraz przed inną spółgłoską nie jest wymawiane. Jego brak rekompensują samogłoski.
przed pauzą: car, far, for, bore (ale nie w car advert - samogłoska na początku advert!)
przed spółgłoską: bored, sort, car mechanic
10) akcent wyrazowy
Porównaj:
manager, photographer, managerial, photographic, European.
Najbardziej problematyczne są słowa o takiej samej pisowni, ale mające inne znaczenie i różną wymowę:
conduct (czasownik) / conduct (rzeczownik)
refuse (czasownik) / refuse (rzeczownik)
resume (czasownik) / resume (rzeczownik)
separate (czasownik) / separate (przymiotnik)
record (czasownik) / record (rzeczownik)
learned (czasownik, czas przeszły) / learned (przymiotnik)
row (czasownik) / row (rzeczownik)
house (czasownik) / house (rzeczownik)
Wprowadzenie elementów fonetyki angielskiej pozwoli uczącym się wyeliminować stare przyzwyczajenia oraz pozbyć się kompleksu akcentu "bałtyckiego", który może być szczególnie dotkliwy w relacjach biznesowych. Dbajmy zatem, aby zapewnić naszym studentom przynajmniej podstawowe wskazówki dotyczące rozumienia i produkcji dźwięków języka obcego.
