Jakie są zasady zwrotu kosztu dojazdu do ucznia dla nauczyciela, któremu przydzielono nauczanie indywidualne? Jeśli miejsce zamieszkania ucznia znajduje się w obrębie miasta (jest to około 5-8 km i od szkoły do domu ucznia potrzebne są dwie przesiadki autobusowe), a co jeśli uczeń mieszka poza miastem około 20 km. Jak powinien być rozliczany wyjazd nauczyciela prywatnym samochodem a jak komunikacją publiczną? Dojazd od szkoły do domu ucznia, a co z powrotem od domu ucznia do miejsca pracy nauczyciela czy miejsca zamieszkania nauczyciela?
Odpowiedź:
Nauczanie indywidualne może być realizowane na podstawie delegacji wyjazdu służbowego, ewentualnie w drodze zmiany miejsca wykonywania pracy.
Uzasadnienie:
Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową (art. 775 Kodeksu pracy).
Pracodawca może, w ramach swoich uprawnień kierowniczych, zlecić pracownikowi zadanie służbowe poza stałym miejscem pracy, określonym w umowie o pracę. Pracownikowi, który wykonuje taką pracę, przysługują określone prawem uprawnienia (zwrot kosztów podróży, dieta).
Podstawową cechą stosunku pracy jest wykonywanie przez pracownika pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, co rodzi po stronie pracodawcy obowiązek zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 Kodeksu pracy). Umowa o pracę lub inny akt nawiązujący stosunek pracy określać ma obowiązkowo m.in. miejsce świadczenia pracy (art. 29 § 1 Kodeksu pracy). Jeżeli pracodawca zleca pracownikowi wykonanie czynności poza miejscem pracy, określonym w umowie o pracę lub innym akcie nawiązującym stosunek pracy, powinien polecenie takie wydać na piśmie (polecenie wyjazdu służbowego). Z tytułu podróży odbywanej w terminie i miejscu określonym przez pracodawcę pracownikowi przysługują diety oraz zwrot kosztów:
1. diety;
2. zwrot kosztów:
- przejazdów,
- dojazdów środkami komunikacji miejscowej,
- noclegów,
- innych niezbędnych udokumentowanych wydatków, określonych lub uznanych przez pracodawcę odpowiednio do uzasadnionych potrzeb
(§ 2 rozporządzenia MPiPS z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej).
Dojazd nauczyciela na nauczanie indywidualne z uczniem mieści się w kategoriach podróży służbowej, gdyż leży w zakresie obowiązków, które nauczyciel realizuje w ramach swojego czasu pracy (zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz – art. 42 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela). Czynności te nauczyciel realizuje poza stałym miejscem pracy określonym w umowie o pracę lub w akcie mianowania. W związku z powyższym dyrektor szkoły obowiązany jest wydać nauczycielowi w takiej sytuacji polecenie wyjazdu służbowego i zwrócić koszty takiej podróży.
Generalnie nauczyciel nie ma podstaw prawnych, aby odmówić wykonania polecenia służbowego dotyczącego realizacji nauczania indywidualnego ucznia zamieszkałego w innej miejscowości. Odmowa taka byłaby uzasadniona jedynie gdyby chodziło na nauczycielkę w ciąży, albo opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia. W takim bowiem przypadku delegowanie poza stałe miejsce pracy wymaga zgody pracownika (art. 178 § 2 Kodeksu pracy).
Z uwagi jednak na fakt, że powierzenie nauczania indywidualnego następuje na dłuższy okres czasu, bardzie prawidłowe będzie powierzenie jego realizacji poprzez zmianę treści stosunku pracy, poprzez wprowadzenie dodatkowego miejsca pracy – miejsca pobytu ucznia. W orzecznictwie wskazuje się bowiem, że podróż służbowa nie jest tym samym co wykonywanie pracy. Polecone pracownikowi do wykonania w podróży służbowej zadanie służbowe różni się od pracy "określonego rodzaju", do wykonywania której pracownik zobowiązuje się w stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.). Przepis art. 775 § 1 k.p. wskazuje na incydentalny, tymczasowy i krótkotrwały charakter podróży służbowej. Istotnym elementem oceny w sprawie jest zatem to, czy pracownik ma do wykonania polecone zadanie w podróży służbowej, która to w kompleksie jego obowiązków stanowi zjawisko nietypowe, okazjonalne, czy też wykonuje pracę przez dłuższy czas w innym miejscu (nawet za granicą), niż zapisane w umowie o pracę lub innym dokumencie (wyroki Sądu Najwyższego: z 22 lutego 2008 r., I PK 208/07, z 3 grudnia 2009 r., II PK 138/09, z 4 marca 2009 r., II PK 210/08, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08, OSNP 2009/13-14/166). Zakres wyrażenia "miejsce wykonywania pracy" jest szerszy niż zakres pojęciowy nazwy "stałe miejsce pracy", czyli miejsca, w którym pracownik przez dłuższy czas systematycznie świadczy pracę. Określenie miejsca pracy w treści umowy o pracę może polegać na wskazaniu "stałego miejsca pracy", na wskazaniu obok stałego miejsca pracy także niestałego miejsca (miejsc) pracy albo na wskazaniu niestałych (zmiennych) miejsc pracy, byle w sposób dostatecznie określony (wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2008 r., I PK 230/07). W takim wypadku praca wykonywana w miejscu pobytu ucznia, objętego nauczaniem indywidualnym, nie będzie miała charakteru podróży służbowej i nie będzie wiązała się z obowiązkiem zwrotu kosztów takiej podróży.
Powyższe oznacza, że jeśli nie nastąpi zmiana warunków zatrudnienia polegająca na ustaleniu dodatkowego miejsca świadczenia pracy przez nauczyciela „w miejscu pobytu ucznia objętego nauczaniem indywidualnym”, to dyrektor obowiązany będzie do zwrotu kosztów dojazdu nauczyciela zarówno do ucznia, jak i z powrotem do szkoły. Środek transportu ustala pracodawca. Jeżeli wyrazi zgodę na dojazdy prywatnym samochodem nauczyciela, to zwrot kosztów przeliczany jest wg ilości przejechanych kilometrów. Jeżeli natomiast dyrektor nie wyrazi na to zgody, to pracownikowi przysługuje zwrot kosztów przejazdu w wysokości udokumentowanej biletami lub fakturami obejmującymi cenę biletu środka transportu, wraz ze związanymi z nimi opłatami dodatkowymi, w tym miejscówkami, z uwzględnieniem posiadanej przez pracownika ulgi na dany środek transportu, bez względu na to, z jakiego tytułu ulga przysługuje (§ 3 rozporządzenia w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej).
Zapamiętaj!
Zlecając pracownikowi wykonanie zadania służbowego poza stały miejscem pracy określonym w umowie o pracę lub innym akcie nawiązującym stosunek pracy, należy polecenie wydać na piśmie (polecenie wyjazdu służbowego). Przydzielenie nauczania indywidualnego, realizowanego w miejscu pobytu ucznia, z uwagi na swój „stały” charakter powinno nastąpić poprzez zmianę umowy o pracę (aktu mianowania) polegającą na wprowadzeniu dodatkowego miejsca wykonywania pracy na czas realizacji indywidualnego nauczania.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. 2019 r., poz. 1040) – art. 22 § 1, art. 29 § 1, art. 775; art. 178 § 2
- Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. 2018 r., poz. 967 ze zm.) – art. 42 ust. 2 pkt 1,
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. 2013 r., poz. 167) - § 2, § 3,
- wyrok SN z 22 lutego 2008 r., I PK 208/07, OSNP 2009/11-12/134,
- wyrok SN z 3 grudnia 2009 r., II PK 138/09, M.P.Pr. 2010/6/312-313,
- wyrok SN z 4 marca 2009 r., II PK 210/08, OSNP 2010/19-20/233
- uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08, OSNP 2009/13-14/166,
- wyrok SN z 19 marca 2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009/13-14/176.
Dariusz Dwojewski
Doktor nauk prawnych, specjalista prawa pracy i prawa oświatowego
Ekspert Portalu Oświatowego
