Kilka słów o podarunku
Słowo prezent pochodzi z języka francuskiego présent i określa rzecz wręczoną komuś. W języku polskim posiadamy słowo podarunek, które złożone ze słowa głównego dar określa przedmiot złożony w ofierze, w celu uznania lub zacieśnienia więzi. Sam obiekt stanowi przedmiot materialny, uznany społecznie za wartościowy wg tradycji dla zachowanych praw i zasad, zarówno kulturowych i moralnych w obszarze danej społeczności.
Pierwotnie sama kultura darów określa termin odnoszący się do relacji pojawiających się pomiędzy uczestnikami zbiorowości. Początkowo miały one charakter wymiany, prezentacji dobrobytu, przekazania najlepszych produktów w celu podkreślenia ważności osoby, obdarowanie lub celebrację. System wymian, zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i odświętnym typowy był dla prymitywnych plemion. Szczegółowa analiza struktur etnograficznych została przeprowadzona przez Bronisława Malinowskiego i opublikowana w zbiorze Argonauci zachodniego Pacyfiku, w której została poddana analizie struktura mieszkańców Nowej Gwinei. Kultowym już dzisiaj rozdziałem jest fragment dotyczący szczegółowego opisu rytuału Kula, który opierał się na okrężnej wymianie prezentów o charakterze obrzędowym.
Więcej o rytuale Kula
Rytuał Kula jest typowy dla mieszkańców Nowej Gwinei, Luizjady oraz Wysp Triobradzkich- Woodlark, d'Entrecasteaux. Zasada wymiany opiera się na przekazywaniu dwóch przedmiotów związanych z kulturą tych obszarów, które jako tradycyjny rodzaj biżuterii noszą nazwę vaygu. Wśród nich znajduje się wykonany z czerwonej muszli spondylusa- soulava. Produkowane są na terenie wschodniej Nowej Gwinei. Drugi przedmiot to naramiennik wykonany ze stożkowej muszli conus millepunctatus, zwany Mwali. W trakcie produkcji oba końce musi są odcinane, a następnie szlifowane i polerowane w celu uzyskania kształtu pierścienia. Z uwagi na rozmiar muszli, zazwyczaj są one zbyt małe, aby stanowiły element codziennej garderoby, dlatego ich wartość uzależniona jest od wielkości.
Sam proces przekazywania jest ściśle określony i zachodzi na płaszczyźnie pierścienia. Soulava przekazywane są zawsze w prawą stronę, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, Mwali natomiast zawsze w lewo. Na co warto zwrócić uwagę, wymiana zachodzi ejdynie pomiędzy męskimi przedstawicielami plemienia, rodu oraz zawsze dokonywana jest na zasadzie wymiany soulava-mwali.
Zasady wymiany są ściśle określone i uwarunkowane pod względem wartości samych podarków. Przede wszystkim vaygu muszą być tej samej wielkości (tak jak wspomniałem, wielkość świadczy o wartości przedmiotu). Jeżeli podczas wymiany okazuje się, że jeden z elementów nie dorównuje wartością, obdarowany jest w obowiązku dopełnić wartości przekazując tzw. basi, czyli dar zastępczy.
Uwaga! Jeśli dar zastępczy nie zostanie przekazany a nierówność nie będzie wyrównana, osoba obdarowana może zostać ukarana, za złamanie kręgu i podlega karze- społecznemu naznaczeniu i wygnaniu poza teren osady.
W przypadku bardzo cennych egzemplarzy, te przekazywane są wyłącznie wodzom i najwyżej postawionym członkom plemienia. Ponadto, sama idea Kula opiera się na tworzeniu sieci partnerskich, łączeń pomiędzy kolejnymi plemionami. W zależności od pozycji mężczyzna z plemienia może mieć kilku partnerów, ich grono może stale się poszerzać. Zasada jest jedna- raz w Kula, zawsze w Kula. Związanie tym obyczajem pomiędzy przedstawicielami różnych plemion, różnych wysp również wiąże partnerów nie tylko społecznie ale i biznesowo. W przypadku wypraw to właśnie u poplecznika znajdziemy gościnę.
Akcent oraz poziom celebracji wypraw uzależniony jest od jej zasięgu- w przypadku dalekich podróży obchodzone są huczniejsze święta. Są one powiązane z obrządkami i rytuałami magicznymi- mwasila. Każda wyprawa oraz okoliczności samej wymiany są owiane tajemnicą magiczności, zaklęciami, które mają wpływ na pogodę oraz przebieg wyprawy, bezpieczny powrót i powodzenie dla obu stron Kula. Obrzędy pożegnani i powitania partnera zawsze sprzyjają opowieściom, przekazywaniu legend oraz kultywowania tradycji właściwych dla danego partnera.
Potlacz, zaburzenie idei
Równolegle do rytuału Kuli oraz europejskich obyczajów przekazywania prezentów oraz ich charakteru, na północno-zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej, rdzenna społeczność Indian wykorzystywała prezenty jako symbol poniżenia. Obdarowany mógł bronić się przebijając prezent darem o wyższej wartości, zniszczyć go publicznie bądź też odejść, jednak tym samym przyznając się do przegranej, co automatycznie skutkowało obniżeniem statusu społecznego.
W ramach prezentów wykorzystywane były dobra żywnościowe, materialne wykorzystywane w życiu codziennym, ozdoby, a także łodzie, broń a nawet niewolnicy. Jedynie w przypadku wodzów plemiennych obowiązywała zasada przesady. To w jego rękach znajdowała się największa wartość świadcząca o statusie wioski, która nie mogła być zachwiana, podlegać podziałowi czy też stanowić przedmiotu wymiany.
Współcześnie kultura darów odnosi się do strefy emocjonalnej oraz okolicznościowej. Prezentem może być każdy przedmiot, który ma na calu podkreślenie wartości, znaczenie nadane. Wśród nich nie brakuje drobnych upominków, które w symboliczny sposób podkreślają uroczysty charakter. W kulturze europejskiej prezenty przekazywane są głównie podczas uroczystości okolicznościowych (świąt, obchodów rocznic, urodzin itd.), ale także jako drobiazgi wręczane na co dzień, bez okazji.
