Co to jest Horizon 2020?
Podstawową tezą strategii Europa 2020, planu rozwoju Unii Europejskiej w okresie do 2020 roku, jest stwierdzenie, że nie można budować długoterminowego zrównoważonego wzrostu gospodarczego bez stymulowania badań naukowych i innowacji realizowanych w Europie. W celu optymalnej realizacji tej tezy zdecydowano o zogniskowaniu funduszy na rzecz badań i innowacji na poziomie Brukseli w jednym programie - Horizon 2020. Pomimo, że często Horizon 2020 nazywany jest następcą programów ramowych, to już pobieżna analiza wskazuje liczne różnice. Są one dostrzegane przede wszystkim w istotnym przesunięciu stymulacji badań naukowych w kierunku silnego wspierania innowacyjności przemysłu mierzonej komercjalizacją licznych wysoce konkurencyjnych na arenie światowej produktów i usług.
Czym w praktyce zajmuje się Horizon 2020?
Tworząc Horizon 2020, aby zagwarantować praktyczność, efektywność i intensywność stymulowanych projektów, zachowano równowagę pomiędzy wspieraniem nauki, zwiększaniem konkurencyjności przemysłu i rozwiązywaniem problemów społecznych. Program ten podzielono
na trzy odrębne, ale wzajemnie przenikające się filary:
- doskonałość bazy naukowej
- przywództwo przemysłu
- wyzwania społeczne
Doskonałość bazy naukowej działa na pograniczu badań podstawowych, wzrostu gospodarczego i dobrobytu naszego społeczeństwa. Obejmuje cztery aspekty realizowane przez naukowców niezależnie czy działają oni na uniwersytetach, w ośrodkach naukowych czy w ramach zaplecza B+R przemysłu. Pierwszym z tych aspektów jest wspieranie naukowych badań podstawowych. Drugi zorientowany jest na przekształcanie wyników badań podstawowych
w unikalne i konkurencyjne technologie. Jego zadaniem jest stymulowanie tworzenia synergistycznych powiązań, pomiędzy naukowcami a inżynierami. Kolejny, nazwany Działaniami Marii Skłodowskiej-Curie, ma stymulować i wspierać rozwój badaczy, w szczególności w aspekcie wsparcia nauki dla innowacyjności. Ostatni z aspektów dotyczy dalszego rozwoju infrastruktury dla nauki oraz tworzenia okoliczności umożliwiających jak najlepsze wykorzystanie tej infrastruktury.
Filar Przywództwo Przemysłu odpowiada za przyspieszenie rozwoju technologii i innowacji. Mają one stanowić podstawę dla innowacyjnych europejskich MŚP w osiągnięciu pozycji wiodących firm światowych. Filar ten obejmuje trzy zagadnienia. Pierwszym z nich jest wspieranie innowacji od fazy badawczej do fazy demonstracyjnej, w tym w szczególności w kluczowych technologiach (informatyka, nanotechnologia, polimery, biotechnologia, zaawansowane technologie produkcyjne
i kosmos). Drugie zagadnienie dedykowane jest udrożnieniu pozyskiwania przez przedsiębiorstwa kapitału na, często obarczone dużym ryzykiem, działania badawczo-rozwojowe. Ostatnie, trzecie zagadnienie, dotyczy wspierania innowacyjności sektora MŚP w szczególności w zakresie rozwijania w tych przedsiębiorstwach kompetencji zarządzania innowacyjnością od pomysłu
do konkurencyjnego produktu o zasięgu międzynarodowym. Filar ten skutkuje zwiększeniem w porównaniu z programami ramowymi, puli środków na fazy testowe, tworzenie prototypów, działań demonstracyjnych i pilotażowych. Filar ten odpowiada za promowanie przedsiębiorczości i podejmowania ryzyka w zakresie innowacyjności.
Wyzwania społeczne to filar, który poprzez łączenie różnych dziedzin nauki, nie tylko technicznych ale też humanistycznych i społecznych, zajmuje się wspieraniem poszukiwania w wysoce konkurencyjnym i komercyjnym świecie odpowiedzi na troski społeczne. Wyzwaniami społecznymi, które szczególnie są objęte przez ten filar to: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrobyt; bezpieczeństwo żywności, również w kontekście biotechnologii, zrównoważone rolnictwo; energia bezpieczna, ekologiczna i oszczędnie zużywana, inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport; efektywne wykorzystanie zasobów oraz działania w dziedzinie klimatu; nowoczesne i włączające społeczeństwo oraz podnoszące bezpieczeństwo. I mimo, że rozwiązywanie problemów społecznych w ramach trzeciego filaru jest ważnym celem polityki samym w sobie, to filar ten ma za zadanie utrzymanie jednoczesnego silnego nacisku na poszukiwanie rozwiązań biznesowych uwzględniających przezwyciężanie problemów, które dotyczą ludzi w Europie.
Jak połączyć ogień i wodę?
W kontekście tworzenia innowacji przemysłowej aspektem nie do pominięcia jest rola samych naukowców i rozdźwięk, jaki ma miejsce pomiędzy nauką, a biznesem. To zjawisko dotyczy całej Europy. Nie zdołałem dotrzeć do wiarygodnych badań w tym zakresie z Azji, ale najprawdopodobniej tylko Stanom Zjednoczonym udało się doprowadzić do stanu, w którym nauka w ok. 80% pracuje na rzecz gospodarki, włączając badania podstawowe. PSDB przeprowadziła badania, które pokazały, że młodzi naukowcy mogą się lepiej odnajdować w środowisku stwarzanym im przez przedsiębiorstwa. Firmy tworzą kulturę efektywności i stawiania sobie celów w projekcie badawczym, doceniają praktyczne zastosowanie wyników badań i efekty finansowe zespołu badawczego. Uczelnie natomiast poprzez bardzo hierarchiczny układ odbierają młodym naukowcom możliwość ponoszenia ryzyka w podejmowanych tematach badawczych, a sukces pojmują poprzez formalną poprawność realizacji projektu. Znacząco zamyka to drogę do badania tego co jeszcze nieodkryte. Jednak niestety tylko nieliczne firmy decydują się na rozwój zaplecza badawczego. Z tego powodu naukowcy, pomimo dostrzeganego potencjalnego wsparcia kulturowego dla prowadzenia badań w przedsiębiorstwach, decydują się na prowadzenie swojej kariery na uczelni. Niezaprzeczalnym jednak faktem jest bardzo ograniczony potencjał przedsiębiorstw w zakresie kształcenia naukowców. Tylko nieliczne, globalne koncerny zdobyły się na krok w kierunku tworzenia własnej bazy w tym obszarze.
Działania Marii Skłodowskiej-Curie
Komisja Europejska tworząc Horizon 2020 postanowiła wykorzystać obserwacje dotyczące z jednej strony rozdźwięku w rozwoju innowacji w obrębie działów badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwach na tle jednostek o charakterze czysto naukowym, a z drugiej niezaprzeczalnej synergii pomiędzy tymi dwoma światami. Mechanizmem, który został do tego dedykowany jest Działanie Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA). Jest to działanie, które wyewoluowało ze znanego z programów ramowych działania Marii Curie.
Działanie Marii Skłodowskiej-Curie wspiera rozwój inicjatyw z nieograniczonego zakresu działań badawczo-innowacyjnych (tzw. Podejście bottom-up). Dostęp do środków z tego działania mają instytucje spoza kręgów naukowych. Działanie nastawione jest na popieranie inicjatyw międzynarodowych, również dopuszczając państwa spoza Unii Europejskiej. Zapewnienia finansowanie w prostej formule z punktu widzenia sprawozdawczości finansowej:
- konkurencyjnych wynagrodzeń dla naukowców (poczynając od doktorantów)
- badań i szkoleń
- oddelegowania pracowników przedsiębiorstw do podmiotów naukowych
- kosztów ogólnych powiązanych z prowadzonym projektem badawczym.
Bardzo ważną cechą MSCA jest nakierowanie na dofinansowanie badaczy w umożliwieniu im rozwoju osobistej ścieżki naukowej. Preferowani w obejmowaniu wsparciem są badacze funkcjonujący w ramach konsorcjów instytucji działających w dziedzinie badań i innowacji. Konsorcja takie mogą opierać się o przedsiębiorstwa (szczególnie MŚP), uczelni, instytutów badawczych, szpitali czy organizacji pozarządowych. Bezpośrednim beneficjentem MSCA są naukowcy. W trakcie realizacji projektu objętego otrzymują oni:
- pensję – bazowa kwota dla doktoranta to 3’100 euro miesięcznie (3-36 miesięcy), a dla doświadczonego naukowca 4’650 euro miesięcznie (do 2 lat). Kwota bazowa podlega przemnożeniu przez współczynnik uzależniony od kosztów utrzymania w danym kraju, dla Polski wynosi on 78%.
- dodatki – niezależnie od doświadczenie naukowego: 600 euro miesięcznie w związku z zamieszkaniem poza swoim stałym miejscem pobytu i dodatkowo 600 euro miesięcznie dla naukowców z rodzinami
- ryczałt na wydatki związane z pracą naukową (badania, nawiązywania powiązań naukowych, szkolenia): 1’800 euro miesięcznie w przypadku doktorantów i 800 euro miesięcznie w przypadku doświadczonego naukowca
- koszty ogólne zapewnienia funkcjonowania naukowca w miejscu docelowym 1’200 euro miesięcznie w przypadku doktorantów i 500 euro miesięcznie w przypadku doświadczonego naukowca.
Jednak największą korzyść z realizacji dofinansowanego z tego działania projektu odnoszą podmioty zaangażowane w konsorcjum. Mogą one w efektywny sposób rozwinąć swoje zasoby ludzkie opierając rozwój zaplecza badawczo-innowacyjnego na dobrze przygotowanych kadrach i dostępie do świetni wyposażonych laboratoriów. Przedsiębiorstwa dzięki MSCA stwarzają sobie dodatkowe możliwości w zakresie:
- tworzeniu innowacyjnych rozwiązań dodatkowo ograniczając ryzyko
- przyciągania młodych talentów i doświadczonych naukowców
- budowania sieci powiązań o zasięgu międzynarodowym i światowym
- dostępu do nowoczesnych technologii i narzędzi
- wymiany doświadczeń
- wpływania na inicjowane badania naukowe i przyszły rozwój
Działanie Marii Skłodowskiej-Curie zawiera pięć komponentów. Trzy najciekawsze dla przedsiębiorstw to:
1. Research and innovation staff exchange (RISE)
Komponent ten obejmuje wymianę pracowników (na czas oddelegowania). Dotyczy on pracowników zajmujących się badaniami i innowacjami (oczywiście naukowców, ale także kadrę zarządzającą, administracyjną i techniczną). Wymiana pracowników powinna następować pomiędzy różnymi sektorami (nauka i przemysł) i obejmować różne kraje (również z poza EU). Celem wymiany powinna być wymiana wiedzy, pomysłów prowadzących do wypracowania nowych rozwiązań, produktów czy usług. Aktualnie realizowany jest nabór wniosków do tego komponentu, a zakończenie nastąpi 24 kwietnia. Kolejny nabór odbędzie się w terminie 6 styczeń – 28 kwiecień 2015.
2. Innovative training networks (ITN)
Komponent ten obejmuje zatrudnianie początkujących naukowców przez konsorcja podmiotów z różnych krajów i sektorów w celu realizacji kilkuletniego projektu badawczego. Istotnym elementem tego projektu zgodnie z intencjami MSCA powinno być uwzględnienie pracy badawczej i praktyki/stażu w przemyśle. Aktualnie realizowany jest nabór wniosków do tego komponentu, a zakończenie nastąpi 9 kwietnia. Kolejny nabór odbędzie się w terminie 2 września 2014 – 12 stycznia 2015.
3. Individual fellowships (IF)
Komponent ten dotyczy finansowania indywidualnych projektów badawczych przygotowanych przez doświadczonych naukowców w porozumieniu z wybraną instytucją (którą jak najbardziej może być przedsiębiorstwo). Aktualnie realizowany jest nabór wniosków do tego komponentu, a zakończenie nastąpi 11 września br.
Komisja Europejska bada (np. w ramach IUS) czynniki wpływające na innowacyjność poszczególnych gospodarek Unii, m.in. potencjał zasobów ludzkich, systemy badawcze, finansowanie i inne formy wsparcia dla badań i rozwoju, przedsiębiorczość w środowisku naukowym, efektywność ekonomiczną realizowanych projektów. Tylko w jednym ze wszystkich wskaźników: w zakresie potencjału zasobów ludzkich w nauce, Polska wypada zdecydowanie powyżej średniej europejskiej. Wynik ten potwierdza popularność polskich naukowców na świecie. Działanie Marii Skłodowskiej-Curie może im pomóc poszerzyć horyzonty poprzez okresową realizację badań w innym środowisku: geograficznie i sektorowo. Tak samo MSCA pomoże polskim przedsiębiorstwom przyciągnąć do siebie naukowców z zagranicy do rozwoju i realizacji ambitnych pomysłów.
