Odszkodowanie na rzecz najbliższych członków rodziny

A. Przesłanki przyznania odszkodowania na rzecz najbliższych
członków rodziny
Podstawową przesłankę przyznania odszkodowania z art. 446 § 3
k.c. stanowi znaczne pogorszenie sytuacji życiowej najbliższych
członków rodziny zmarłego. W swoim orzeczeniu z dnia 26.10.1970 r.44
SN podał następującą dyrektywę do określenia istnienia tej przesłanki.
Aby uznać czy żądanie odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. jest
uzasadnione, sąd powinien ustalić, jaka była sytuacja życiowa rodziny
zmarłego przed jego śmiercią a następnie zbadać czy wskutek tego
zdarzenia nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Pojęcie
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jest bardzo szerokie, dlatego
SN w orzeczeniu45 wyjaśnia, że przy określaniu pogorszenia się sytuacji
życiowej właśnie ze względu na szerokość tego pojęcia należy brać pod
uwagę wszystkie okoliczności. Pogorszenie sytuacji życiowej polega nie
tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej, lecz także na utracie
realnej możliwości polepszenia warunków życia. Jak wskazuje SN w swoim orzeczeniu46 śmierć dorastającego
syna, na którego pomoc rodzice mogli liczyć w przyszłości, przy
uwzględnieniu zwłaszcza ich skromnych warunków materialnych oraz
ich wieku wyłączającego posiadanie nowego potomstwa, stanowi dla
rodziców znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej i uzasadnia
przyznanie im odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c.
Natomiast śmierć małego dziecka stanowi szczególnie ciężką
krzywdę moralną dla rodziców, jednak nie pogarsza ich sytuacji
życiowej – tak SN w orzeczeniu z dnia 2.03.1964 r.47 Obecnie SN
w wyroku z dnia 15.10.2002 r.48 zmienił swoje dotychczasowe
stanowisko i stwierdził: śmierć małoletniego dziecka może stanowić
przyczynę znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jego rodziców, nie
tylko wtedy, gdy wywołała aktualny uszczerbek materialny, ale także
wówczas, jeżeli ich cierpienie psychiczne osłabiły aktywność życiową,
powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości
lub konieczność niekorzystnego ograniczenia planów życiowych.
Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ma miejsce niewątpliwie
w razie utraty małżonka, ojca lub matki przez małoletnie dzieci. W tym
przypadku, jeżeli nawet świadczenia podstawowe zmarłego na rzecz
najbliższych członków rodziny zostaną zrekompensowane zgodnie z art.
446 § 2 k.c., to jednak pozostanie rozległa dziedzina utraty świadczeń
z zakresu wzajemnej pomocy, opieki, wychowania itp., których
w ramach art. 446 § 2 k.c. pokryć nie moŜna49. Podobną tezę sformułował SN w orzeczeniu z dnia 6.02.1968 r.50: „utrata przez
dziecko osobistych starań matki o jego utrzymanie i wychowanie
stanowi przede wszystkim o pogorszeniu sytuacji życiowej dziecka,
uzasadniającym odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3. Jeżeli zaś
utrata ta dotyczy także świadczonych przez matkę usług, które nie
wymagają jej osobistych starań, to powstała w ten sposób szkoda
podlega wyrównaniu w drodze renty”. W tej sytuacji odszkodowanie
należy się także mężowi, jeżeli spadł na niego ciężar związany ze
sprawowaniem pieczy nad dziećmi i prowadzeniem gospodarstwa
domowego51.
Pogorszeniem jest również doznanie silnego wstrząsu
psychicznego na skutek tragicznej śmierci osoby bliskiej, co pociąga za
sobą osłabienie aktywności życiowej, zmniejszenie zarobków
i zwiększenie wydatków poniesionych na leczenie lub pomoc innych
osób. Tak SN w wyroku z dnia 8.05.1969 r.52

44 Uchwała SN z dn. 26.10.1970 r., III PZP 22/70, OSNCP 1971/78, poz. 120.
45 Orzeczenie SN z dn. 25.07.1967 r., I CR 81/67, OSNCP 3/68, poz. 48.
46 Orzeczenie SN z dn. 13.05.1969 r., II CR 128/69, OSPiKA 1970, poz. 122.
47 Orzeczenie SN z dn. 2.03.1964 r., III CR 18/64, OSNCP 1965, poz. 62.
48 Orzeczenie SN z dn. 15.10.2002 r., II CKN 985/00, Lex nr 77043.
49 Orzeczenie SN z dn. 4.01.1968 r., I PR 424/67 (nie publ.).
50 Orzeczenie SN z dn. 6.02.1968 r., I CR 654/67, OSNCP 1969/1, poz. 14.
51 Orzeczenie SN z dn. 23.07.1971 r., II CR 237/71, Monitor Prawniczy – Zestawienie Tez, 2001/8,
s. 467.
52 Orzeczenie SN z dn. 8.05.1969, II CR 114/69, OSNCP 1970, poz. 129.
www.odszkodowania24.eu