Mówienie, że możemy zapobiec wystąpieniu raka, nie jest do końca prawdziwe. W pewnym momencie naszego życia uszkodzenia DNA stają się na tyle nieodwracalne i ulegają kumulacji, że nic nam już nie pomoże. Po prostu zawodzą mechanizmy naprawy tych uszkodzeń, takie jak aktywność niektórych enzymów - topoizomeraz i polimeraz DNA. Uszkodzenia te ulegają stopniowej kumulacji, co prowadzi do powstania dysplazji małego stopnia, potem dysplazji średniego i dużego stopnia, aż w końcu rozwija się rak - carcinoma in situ, na tym etapie wyleczalny w prawie 100% przypadków (stadium "0"). Jeżeli zmiana nie zostanie w porę zauważona, następuje progresja w raka inwazyjnego, o dużo gorszym rokowaniu.
Częstość i prawdopodobieństwo wystąpienia raka wzrastają z wiekiem. O ile w początkowej fazie, ryzyko wzrasta "liniowo", o tyle w pewnym momencie następuje przełamanie - i ryzyko wzrasta już wykładniczo. Dla jednej osoby będzie to 50 lat, dla innej 60 lat, dla jeszcze innej - 90 lat. Chodzi o to, żeby moment ten odsunąć w czasie. Bo jeżeli, dla przykładu, moment wykładniczego wzrostu ryzyka wystąpienia raka rozpocznie się w wieku 90 lat, to jest większe prawdopodobieństwo, że do tego czasu umrzemy na zawał serca, udar mózgu, lub "śmiercią naturalną", a nie z powodu cierpienia spowodowanego rakiem czy chemioterapią. Co drugi mężczyzna po 80 roku życia, który trafia na sekcję do zakładu patomorfologii lub medycyny sądowej, ma raka prostaty rozpoznanego po raz pierwszy w czasie wykonywania sekcji, mimo że to nie rak był bezpośrednią przyczyną zgonu, a pacjent nawet o nim nie wiedział.
1. Wzmocnij odporność
Wiadomo, że osoby chore na AIDS częściej zapadają na niektóre rodzaje nowotworów, takie jak chłoniaki, rak szyjki macicy czy guzy mózgu. Odporność organizmu ma duże znaczenie w usuwaniu komórek uszkodzonych lub zmienionych nowotworowo w pierwszym etapie zaawansowania raka. Zatem odporność odgrywa główną rolę zwłaszcza w zapobieganiu nowotworom, ale jest często nieskuteczna w zwalczaniu już powstałych nowotworów złośliwych. Przeczy to wcześniejszym poglądom, według których osoba chora na raka powinna wzmocnić swój układ odpornościowy tak, żeby pokonał raka. Niestety, najczęściej jest to niemożliwe. Dlaczego? W 2008 roku japońscy badacze odkryli antygen HLA-G na komórkach raka przełyku. Potem okazało się, że antygen ten występuje też na wielu innych złośliwych nowotworach - czerniaku, glejaku, raku płuc i innych. Antygen HLA-G łączy się z receptorami KIR na komórkach NK odpowiedzialnych za odporność przeciwnowotworową i przekazuje tym komórkom sygnał śmierci. Komórki NK ulegają w ten sposób apoptozie - śmierci programowej. Uczono nas w szkole, że komórki NK zabijają raka? Mała poprawka - komórki NK napływają, by zabić raka, ale najczęściej to rak zabija komórki NK.
2. Schudnij
Osoby otyłe mają nawet o 20% większe prawdopodobieństwo zachorowania na raka piersi i jelita grubego niż osoby szczupłe. U osób otyłych występuje większe stężenie estrogenów we krwi, odpowiedzialnych za wystąpienie estrogenozależnego raka piersi. Ponadto u tych osób obserwuje się większą aktywność kinazy mTOR blokowanej przez rapamycynę, odpowiedzialnej za nieprawidłowe i niekontrolowane podziały komórkowe.
3. Rzuć palenie
Zawarte w papierosach węglowodory aromatyczne - benzopiren, antracen, fenantren, pierwiastki promieniotwórcze (Cez, Polon), zwiększają ryzyko zwłaszcza raka płuc i pęcherza moczowego. Prawie 90% raków pęcherza moczowego jest skutkiem palenia nikotyny. Podobne działanie rakotwórcze występuje w dymie przy spalaniu marihuany, jednak oczyszczony THC może wykazywać nawet aktywność przeciwnowotworową.
4. Zrezygnuj z alkoholu
Alkohol nie ma bezpośredniego działania rakotwórczego, ale nasila działanie innych toksyn i sprawia, że
nieszkodliwe toksyny środowiskowe - protoksyny - ulegają przemianie w rakotwórcze toksyny.
Na przykład alkohol około 20-30 razy zwiększa ryzyko wystąpienia raka jamy ustnej i krtani u osoby, która jednocześnie pali papierosy i kilkanaście razy zwiększa ryzyko raka jelita grubego u osoby, która spożywa szkodliwe toksyny z pożywienia, ponieważ aktywuje cytochrom P-450 w nabłonku jelitowym i za jego udziałem protoksyny ulegają przemianie w toksyny już na poziomie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
5. Spożywaj dużo wapnia.
Przyjmowanie wapnia w dawce 1000 mg dziennie w pożywieniu lub w postaci suplementów zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Wapń reguluje podziały komórkowe przez bezpośredni wpływ na cykliny i kinazy (enzymy szlaku cyklu komórkowego w nabłonku jelita), a ponadto tworzy trudno rozpuszczalne związki z kwasami żółciowymi, które dostają się z pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy i do jelit, dzięki czemu ułatwia wydalanie tych soli, a razem z nimi innych toksyn środowiskowych.
6. Rodź dzieci i karm je piersią
Kobiety, które urodziły dziecko i karmią je piersią, mają mniejsze ryzyko zachorowania na raka piersi.
7. Spożywaj przeciwutleniacze
Dieta bogata w witaminę C i beta-karoten wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Przeciwutleniacze zmniejszają ryzyko uszkodzeń DNA powstających pod wpływem wolnych rodników tlenowych, a witamina C ma dodatkowo działanie wzmacniające odporność komórkową nieswoistą. Wprawdzie nie ma doniesień, że doustnie podawana witamina C w dużych dawkach, powyżej kilkunastu gramów na dobę działa przeciwnowotworowo, jednak wykazano takie działanie przy pozajelitowym podawaniu witaminy C. Należy pamiętać, żeby nie łączyć witaminy C z posiłkiem bogato węglowodanowym, ponieważ glukoza osłabia działanie witaminy C, działając jako fałszywy, kompetycyjny zamiennik przy transporcie przezbłonowym (z uwagi na podobieństwo strukturalne witaminy C i glukozy).
Ponadto należy ostrożnie stosować takie przeciwutleniacze, jak kwasy tłuszczowe Omega-3 i witamina E, ponieważ łatwo ulegają utlenieniu z wytworzeniem szkodliwych produktów - w takim przypadku, przy diecie bogatej w kwasy Omega-3 (oleje), należy jednocześnie zwiększyć podaż witaminy C.
8. Lecz wszystkie przewlekłe stany zapalne
Przewlekły stan zapalny wywołany bakteriami lub wirusami może prowadzić do raka. Na przykład wirusowe zapalenie wątroby typu B i C zwiększa ryzyko raka wątroby, zakażenie H. pylorii zwiększa ryzyko chłoniaka żołądka z komórek MALT, zakażenie wirusem HPV zwiększa ryzyko raka szyjki macicy.
9. Ogranicz ryzykowne kontakty seksualne
Wirus HPV (niektóre serotypy) przenoszony podczas stosunków płciowych, wywołuje u kobiet raka szyjki macicy, u obu płci raka krtani, przełyku i raka odbytu, zaś u mężczyzn - raka prącia. Mężczyzna może się zarazić wirusem HPV i zachorować na raka przełyku lub krtani podczas stosunku oralnego.
10. Wykonuj badania przesiewowe
Rak wcześnie wykryty, jest najczęściej wyleczalny.
Badaj jelito grube - od 50 do 65 roku życia, raz na 10 lat, lub wcześniej, jeżeli jesteś z grupy ryzyka.
Wykonuj cytologię ginekologiczną - raz na 3 lata począwszy od rozpoczęcia aktywności seksualnej.
Zgłaszaj się na mammografię - pomiędzy 50 a 69 rokiem życia. Górna granica wieku nie oznacza, że powyżej tej granicy rak jelita grubego, piersi, czy szyjki macicy nie występuje, ale jest spowodowana brakiem uzasadnionych korzyści z wykonywania badań przesiewowych w tym wieku. Po prostu jest duże większe prawdopodobieństwo, że osoba w wieku 70 lat umrze z innego powodu niż rak jelita grubego lub piersi.
