Olimpijska rywalizacja w starożytnej Grecji

Według bogatej i barwnej mitologii greckiej początki igrzysk sportowych należy wiązać z Zeusem, który w prawiekach mitycznej historii stoczył w Olimpii walkę ze swoim ojcem Kronosem o panowanie nad światem. Taki wielki triumf władca postanowił uczcić ustanawiając igrzyska ku czci swego zwycięstwa. Gwiazdą tych igrzysk okazał się najpiękniejszy i najsilniejszy Apollo, który pokonał w biegu Hermesa, a w walce na pięści boga wojny – Aresa.
Kolejnym igrzyskom patronowali inni bohaterowie greckiej mitologii. Jednym z nich był Endymion, który zorganizował takie sportowe zawody dla swoich synów rywalizujących o panowanie nad królestwem. Z kolei Pelops walczył w wyścigu zaprzęgów o rękę córki Ojnomaosa, Hippodamei. Zgodnie jednak z opinia niektórych historyków takie opowieści nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Na przykład Strabon w I wieku przed naszą erą za założycieli igrzysk uważał Etolów, którzy przybyli na Peloponez pod wodzą Oksylosa pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e.
Zwyczaj rozgrywania igrzysk olimpijskich każdego czwartego roku olimpiady wywodził się prawdopodobnie od samego Heraklesa, który uchodzi za pomysłodawcę igrzysk olimpijskich, a mając czterech braci, taką liczbę przyjął jako liczbę lat rozdzielających kolejne zawody sportowe. Najważniejsza reguła poprzedzająca każde igrzyska było zawieszenie wszelkich walk i sporów. W igrzyskach mogli brać udział tylko wolni obywatele Hellady, nie obciążeni żadnymi przestępstwami, a tym bardziej zabójstwami. Kobiety nie mogły startować w zawodach, ani również występować w roli widzów. Start w zawodach kobiet zagrożony był karą śmierci. Nad przebiegiem zawodów czuwali hellanodikowie.
Mimo tak ostrych przepisów kroniki zanotowały pewien wyjątek w tej segregacji płciowej. Otóż, w czasie 98. Igrzysk Olimpijskich wśród widzów znalazła się kobieta. Była to Ferenika, przebrana w strój gimnasta. Kiedy syn jej, Peisidoros pokonał ostatniego rywala i zdobiono jego głowę opaska zwycięzcy, szczęśliwa Ferenika przeskoczyła barierę wokół stadionu i podbiegał do syna, zrzucając przy tym swoje przebranie. Odstąpiono jednak tym razem od przepisów mówiących, że każdą kobietę, która odważy się przekroczyć granicę świętej Olimpii należy ukarać strąceniem ze Skały Typajskiej, oddając tym samym hołd wspaniałym zwycięstwom ojca, braci, siostrzeńca i syna Bereniki.

Olimpia – kolebką europejskiego sportu

Najsłynniejsze igrzyska w starożytnej Grecji odbywały się miejscowości Olimpii, leżącej w Elidzie na Peloponezie. Głównym miejscem rozgrywania konkurencji sportowych był stadion o wymiarach 212 x 29 metrów z bieżnią o długości 192, 27 m, czyli 600 stóp olimpijskich. Zawodnicy przygotowywali się do startu w pobliskim gimnazjonie i palestrze. Przyrzeczenie przed sportową rywalizacją składali natomiast w Buleuterionie, siedzibie Rady Olimpijskiej. Każde greckie państwo-miasto miało w Olimpii swój własne skarbiec, w którym gromadzono wartościowe przedmioty składane bogom oraz sprzęt sportowy dla zawodników. W skarbcu Sykiończyków znajdowały się dyski, przeznaczone dla wszystkich zawodników.
W V wieku zbudowano w Olimpii zespół łaźni. Początkowo w tym miejscu znajdowała się tylko budowla otaczająca studnię z zimną wodą, a na przełomie V i IV wieku zamontowano w niej urządzenia grzewcze oraz wanny do kąpieli na siedząco. Po zniszczeniu na początku II wieku p.n.e. łaźnię odbudowano około 100 roku jako łaźnię parową z systemem centralnego ogrzewania za pomocą hypokaustów. Od V wieku obok łaźni znajdowała się pływalnia z prostokątnym basenem z o wymiarach 24 x 16 metrów i głębokości 1,60 m. Wodę do basenu doprowadzano glinianym rurociągiem, a odprowadzano specjalnym przewodem, dzięki czemu woda w zbiorniku była zawsze czysta. Obok łaźni zbudowano w IV wieku p.n.e. tzw. Leonidajon, czyli pierwszy chyba na świecie hotel sportowy, w którym w czasie igrzysk przebywali najlepsi sportowcy oraz najwyżsi rangą goście .
Jest to niemal pewne, że uważane dzisiaj za pierwsze igrzyska z 776 r. p.n.e. nie były historycznie pierwszymi, ale ten właśnie rok uważamy współcześnie za oficjalny początek greckich igrzysk sportowych. W tym czasie igrzyska należały już do dobrze zorganizowanych imprez, które początkowo trwały jeden dzień, aby w roku 468 p.n.e. przemienić się w zawody pięciodniowe. Pierwszy dzień poświęcony był uroczystościom ku czci Zeusa, przysiędze i badaniom sprawności fizycznej zawodników. W drugim dniu odbywały się zawody chłopców, w trzecim i czwartym rywalizacja mężczyzn. Ostatni dzień należał do zwycięzców i zwany był dniem olimpioników.
Program starożytnych igrzysk sportowych składał się z następujących konkurencji:
• Dromos – bieg krótki, odbywający się na dystansie jednego stadionu, czyli 192, 27 m.
• Diaulos – bieg podwójny. Który polegał na dwukrotnym przebiegnięciu stadionu, od startu do mety i z powrotem od mety do startu.
• Dolichos – bieg długodystansowy; odbywał się podobnie jak diaulos, ale zawodnicy musieli przebiec dwadzieścia cztery stadiony.
• Zapasy – zawodniczy nasmarowani oliwką walczyli ze sobą na arenie pokrytej piaskiem. Wygrywał ten, kto trzy razy. rzucił przeciwnika na ziemię.
• Pankration – walka ogólna, powstała z połączenia zapasów z boksem. Dozwolone były wszelkie chwyty zapaśnicze, ale nie wolno było gryźć przeciwnika i atakować palcami jego oczu.
• Pentathlon – najtrudniejsza i jednocześnie najbardziej widowiskowa konkurencja składająca się z biegu na jeden stadion, zapasów, rzutów dyskiem i oszczepem oraz skoku w dal. Pentatlon zaczynał się od skoku w dal i rzutu oszczepem, po czym wybierano szóstkę najlepszych zawodników, która stawała do konkurencji w biegu na stadion. Trzech najlepszych konkurowało następnie w rzucie dyskiem, a dwóch najlepszych spotykał się w finale zapaśniczym. Zwycięzca zapasów zostawał zwycięzcą całego pentathlonu.
• Skok w dal – zawodniczy skakali z ciężarkami, które miały im z nieznanych bliżej powodów pomóc w osiąganiu lepszych wyników.
• Oszczep – zawodnicy rzucali z niewielkiego wzgórka oszczepem, wykonanym z lekkiego, jesionowego palika o długości około 1,80 metra zakończonego żelaznym grotem.
• Rzut dyskiem – dyskiem rzucano z miejsca, a nie tak jak dzisiaj z obrotem. W Olimpii przechowywano trzy spiżowe dyski o wadze około dwóch kilogramów każdy.
• Wyścigi rydwanów – odbywały się one na hipodromie o długości około 800 metrów, a powożący czterokonne zaprzęgi musieli okrążyć tor dwanaście razy, czyli w sumie trasa wynosiła około 9 kilometrów. Poza wyścigami rydwanów odbywały się na tym samym torze wyścigi wierzchowców, mułów i źrebaków.
• Bieg hoplitów – bieg uzbrojonych wojowników na dystansie jednego stadionu. Zawodnicy biegali w hełmach i nagolennikach, a w rękach trzymali tarcze i włócznie, co wszystko razem ważyło około 35 kilogramów. Z czasem zmieniono zasady tej konkurencji i hoplici biegali jedynie w hełmach i z tarczami. Bieg ten odbywał się ostatniego dnia igrzysk i był jak gdyby symbolicznym obwieszczeniem końca tradycyjnego pokoju, ogłaszanego na czas trwania igrzysk.
• Zawody trębaczy i heroldów .
Podczas igrzysk w Olimpii zawodom sportowym towarzyszyły konkursy sztuki, w czasie których poeci czytali własne wiersze, pisarze fragmenty swoich dzieł, a muzycy śpiewali oraz grali swoje utwory na instrumentach.
W czasie pierwszych igrzysk najlepszych najlepszym zawodnikom wręczano nagrody rzeczowe, ale od 752 roku p.n.e. wszystkim zwycięzców dekorowano tylko symbolicznymi wieńcami oliwkowymi.
Okres największego rozkwitu igrzysk przypadł na lata wojen perskich (490-449 p.n.e.), kiedy to Olimpia stała się bezkonkurencyjnym centrum panhelleńskim, a igrzyska olimpijskie traktowane były jako ogólnogreckie święto. Od IV wieku igrzyska olimpijskie stanowiły podstawę mierzenia czasu. Dla określenia daty najważniejszych wydarzeń posługiwano się w ówczesnych czasach imieniem stadionika, czyli zwycięzcy głównych zawodów na dystansie jednego stadionu . U Herodota możemy przeczytać m.in.: Lucjusz Tarkwiniusz doszedł do władzy w czwartym roku 67 olimpiady, na której stadionikiem był Agatharchos z Korkiny .