Księgowość i rachunkowość zmieniają się nieustannie. Globalizacja, jak i postępujący rozwój rynków kapitałowych sprawił, iż pojawiły się nowe zadania dla rachunkowości i sprawozdawczości. Chęć oddania wierniejszego obrazu finansowego jednostek, jak i harmonizacja i ujednolicanie standardów doprowadziły do powstania MSR/MSSF.
Odrębnie, żaden ze standardów nie reguluje dokładnie formy, treści czy struktury sprawozdania finansowego, jak i również zasad rachunkowości zastosowanych przy jego sporządzaniu. Zebrane wszystkie Międzynarodowe Standardy Rachunkowości razem niosą już ze sobą zupełnie inny ładunek informacyjny co do sprawozdawczości finansowej, a w szczególności co do unifikacji i szeroko rozumianej polityki ujawnień i prezentacji. Zakres regulacji odnosi się również do stopniowania ważności informacji, gdyż określają np. gdzie powinno mieć miejsce konkretne ujawnienie – czy w podstawowej części sprawozdania czy też w informacji dodatkowej.
Wszystkie główne zasady natury organizacyjnej, zawarte zostały praktycznie w trzech standardach: MSR 1 – prezentacja sprawozdań finansowych, MSR 8 – Zasady (polityka) rachunkowości oraz częściowo w MSSF 5 – aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana.
Inaczej niż to ma miejsce w polskiej Ustawie o rachunkowości, cel sprawozdań finansowych międzynarodowych wytycznych opisuje MSR 1, w myśl którego nadrzędnym celem sprawozdań finansowych o ogólnym przeznaczeniu jest dostarczanie informacji na temat sytuacji finansowej, wyników działalności i przepływów pieniężnych jednostki, które są użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu przez nich decyzji gospodarczych, a ponadto sprawozdanie finansowe przedstawia wyniki zarządzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami. Inaczej określono cel w punkcie 14 wspomnianego standardu, który mówi o ilustracji przez sprawozdanie finansowe sposobu, w jaki kierownictwo zarządza i ochrania majątek jednostki. Warto dodać, że cel sprawozdania finansowego dobrze oddaje maksyma sformułowana po raz pierwszy bodaj w Wielkiej Brytanii – „true and fair view”, czyli koncepcja rzetelnego i wiernego obrazu.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości i Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, inaczej aniżeli polska Ustawa o rachunkowości, podchodzą również do kwestii cech jakościowych sprawozdania finansowego. W opinii autora w prawie międzynarodowym większy nacisk położony jest na ekonomiczny aspekt informacji. Mimo iż w polskiej legislacji również funkcjonuje zasada wyższości treści nad formą, to nie przekłada się tak bardzo jak w prawie europejskim na sprawozdawczość. Według MSR/MSSF podstawowymi cechami jakościowymi, jakimi powinno się charakteryzować sprawozdanie finansowe są:
-
zrozumiałość – informacje są zrozumiałe dla odpowiednio przygotowanych merytorycznie użytkowników,
-
przydatność – adekwatność informacji przy podejmowaniu decyzji przez odbiorców,
-
wiarygodność – zgodność informacji ze stanem rzeczywistym, z prawdą,
-
porównywalność – rozumiana jako stałość zasad, według których sporządza się sprawozdanie na przestrzeni okresów sprawozdawczych.
Z wyżej wymienionymi elementarnymi cechami wiążą się jeszcze inne, będące albo rozwinięciem albo uszczegółowieniem. Sygnalizując tylko, warto dodać, że w polskim prawie bilansowym również pośrednio znajdują swoje odzwierciedlenie:
-
neutralność – czyli inaczej mówiąc bezstronność, obiektywizm prezentacji,
-
sprawdzalność – przez którą rozumie się możliwość dotarcia do informacji źródłowych, będących podstawą ujawnionych danych,
-
przejrzystość i zrozumiałość – sprawozdanie jest zrozumiałe, jeśli sporządzone jest tak, by łatwo można było zrozumieć powiązania pomiędzy konkretnymi wielkościami zaprezentowanymi w sprawozdaniu,
-
istotność – czyli pokazanie tych informacji, które są niezbędne i przydatne dla prawidłowego obrazu finansowo-majątkowego jednostki,
-
kompletność – sprawozdanie jest kompletne jeśli nie pominięto przy jego tworzeniu żadnej istotnej informacji, jak i elementu związanego z majątkiem jednostki i jego zmianami w danym okresie,
-
ciągłość – czyli inaczej mówiąc przeniesienie sald z okresu na okres następny, tj. bilans zamknięcia jednego okresu staje się bilansem otwarcia okresu kolejnego,
-
terminowość – rozumiana jako aktualność, za którą idzie obowiązek sporządzania sprawozdań na określony termin.
Obecnie sprawozdawczość krajowa podąża tymi samymi torami co międzynarodowa. Dalsza harmonizacja wydaje się być naturalnym kolejnym etapem, aby sprawozdania finansowe możliwie dobrze spełniały swoje zadania.
Zasady sprawozdania finansowego sporządzonego według standardów międzynarodowych określone zostały w Założeniach koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych, jak i MSR 1, gdzie nadrzędnymi zasadami sprawozdań finansowych są:
-
zasada memoriału,
-
zasada kontynuacji działania,
-
zasada rzetelnej prezentacji i zgodności.
Podobnie jak ma to miejsce w polskich uregulowaniach, zasada memoriałowa mówi o odniesieniu skutków transakcji itp. na wynik i ich ujęciu z chwilą wystąpienia, a zasada kontynuacji działania nakazuje sporządzenie sprawozdania w oparciu o założenie, że jednostka jest w stanie działalność kontynuować i będzie ją kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości. Również zasada rzetelnej prezentacji jest zbieżna w regulacjach krajowych i międzynarodowych. W pkt. 13 MSR 1 określono, że sprawozdanie finansowe powinno rzetelnie przedstawiać sytuację finansową jednostki, finansowe wyniki działalności i przepływy środków pieniężnych, a rzetelna prezentacja wymaga wiernego odzwierciedlenia efektów transakcji i innych zdarzeń. Jednak w przytoczonym standardzie wymienia się również sposoby tworzenia informacji (nie określając ich jako zasady). Dotyczą one ciągłości prezentacji, istotności informacji i agregowania, niekompensowania kategorii rachunkowych, jak też i porównywalności.
Co do zasady, uregulowania MSR/MSSF są bardziej elastyczne aniżeli polskiej Ustawy o rachunkowości. Każde biuro rachunkowe czy też dział księgowy musi uwzględnić to w sporządzanym sprawozdaniu finansowym. Na koniec warto dodać, że stosowanie ujednoliconych zasad, harmonizacja i globalizacja rachunkowości to już obecnie nie trend, a rzeczywistość.
