Najważniejszym punktem wszystkich programów walki z rakiem na świecie jest ograniczenie ekspozycji na rakotwórcze składniki dymu tytoniowego oraz inne czynniki rakotwórcze związane ze stylem życia.
Istotne jest również wczesne wykrywanie i leczenie raka, skuteczne zwłaszcza w przypadku raka szyjki macicy, piersi i jelita grubego.
Pamiętaj, że gdy nawet w Twojej rodzinie występowały choroby nowotworowe, możesz temu zapobiec, gdyż wynikają one w 80-90% z tzw. czynników zewnętrznych, czyli zależnych od środowiska. Są to na przykład styl życia, dieta, używki, miejsce pracy i zamieszkania czy zachowania społeczno - kulturowe.
Najlepszym przykładem jest rak płuca. Jeżeli nie palisz tytoniu, to nawet jeśli masz obciążony wywiad rodzinny, ryzyko zachorowania jest bardzo niskie, gdyż ponad 90% osób chorujących na raka to palacze, w tym bierni.
W przypadku większości nowotworów szansa na wyleczenie istotnie wzrasta, jeżeli choroba zostanie wykryta we wczesnym stadium. Niestety zwykle pierwsze objawy raka pojawiają się dopiero wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana.
Dlatego tak ważne są badania przesiewowe, które mają na celu wykrycie choroby we wczesnej, często bezobjawowej fazie rozwoju. Ich systematyczne przeprowadzanie pozwoliłoby znacznie ograniczyć umieralność na niektóre z nowotworów.
Kolejnym etapem zapobiegania zgonom z powodu raka jest całkowite wyleczenie choroby, wykrytej nawet w zaawansowanej fazie. Jest to wciąż duże wyzwanie dla współczesnej medycyny, mimo szeregu przełomowych osiągnięć w leczeniu nowotworów złośliwych.
1. Nie pal, a jeśli palisz przestań. Jeśli nie potrafisz – nie pal w obecności osób niepalących.
Nie bez powodu lista zaleceń zaczyna się od palenia. Jest to bowiem najważniejsza przyczyna zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Dym tytoniowy składa się z ponad 4 tys. związków chemicznych, z których co najmniej 40 ma działanie rakotwórcze.
Szacuje się że ponad 25% wszystkich zgonów na świecie z powodu nowotworów ma związek właśnie z paleniem. Badania prowadzone w wielu krajach wykazują, że palenie odpowiada za ponad 90% zachorowań na raka płuca u mężczyzn i 57–86% u kobiet.
Odsetek zachorowań u obu płci na raka gardła, jamy ustnej i przełyku związanych z paleniem wynosi natomiast 43-60%.
Pamiętaj, że palenie przyczynia się też do rozwoju dziesiątków innych chorób nowotworowych (m.in. pęcherza moczowego, trzustki, nerek, szyjki macicy, endometrium, wątroby, żołądka, niektórych postaci białaczek).
Poza tym nowotwory to nie jedyny skutek palenia tytoniu. Powoduje też wiele innych chorób – np. przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, zawał serca i udar mózgu.
Wiadomo, że rzucenie palenia to długi i wieloetapowy proces, bez gwarancji na sukces przy pierwszej próbie, jednak nigdy nie jest za późno, żeby rzucić palenie.
Ponadto zespół uzależnienia od tytoniu jest sklasyfikowany jako choroba, którą można dziś skutecznie leczyć.
Warto zatem skorzystać z pomocy lekarzy oraz szerokiej gamy leków o potwierdzonej skuteczności: nikotynowej terapii zastępczej (gumy, plastry, tabletki podjęzykowe, inhalatory) oraz leków o działaniu centralnym (bupropion, cytyzyna, wareniklina), dzięki którym szansa na sukces wzrasta o kilkset procent!
Zadzwoń: 0 801 108 108 − Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym
Palenie bierne z kolei czyli wdychanie przez osoby niepalące dymu tytoniowego niesie za sobą podobne problemy zdrowotne, co palenie czynne, zwłaszcza dla kobiet w ciąży i małych dzieci.
Palacze bierni wdychają bowiem te same trujące substancje. Z tego powodu każdego roku umiera w Polsce prawie 2000 osób, które nigdy same nie paliły. Aby temu zapobiec celowe jest moim zdaniem wprowadzanie całkowitego zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych.
2. Unikaj otyłości
Otyłość (BMI >30) jest drugim po paleniu czynnikiem ryzyka rozwoju chorób układu krążenia, cukrzycy i nowotworów złośliwych.
Badania wykazują związek otyłości z rakiem jelita grubego, piersi (po menopauzie), trzonu macicy, nerki i raka gruczołowego przełyku.
Nadwaga (BMI 25-29) również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory złośliwe, np. w przypadku raka jelita grubego ryzyko zachorowania rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu BMI.
Podkreślam, że badania przeprowadzone przez American Cancer Society wykazały, że zależność pomiędzy otyłością, a zachorowaniem na raka wydaje się być większa u mężczyzn niż u kobiet.
W przypadku kobiet po menopauzie natomiast, mających jedynie nadwagę wykazano umiarkowany wzrost ryzyka raka piersi. Ryzyko choroby jest jeszcze większe w przypadku kobiet, które miały w rodzinie przypadki zachorowań na raka piersi lub stosowały hormonalną terapię zastępczą.
Szacuje się, że w Europie Zachodniej nadwaga i otyłość stały się przyczyną rozwoju około 11% nowotworów okrężnicy, 9% nowotworów piersi, 37% raków gruczołowych przełyku, 25% nowotworów nerki, 24% nowotworów pęcherzyka żółciowego i aż 39% nowotworów trzonu macicy.
Jak zatem unikać otyłości?
Odpowiedź znajdziesz poniżej.
3. Uprawiaj codziennie ćwiczenia fizyczne
Obronić się przed rakiem możesz poprzez regularne ćwiczenia fizyczne, co zostało potwierdzone przez liczne badania naukowe. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów jest bowiem wprost proporcjonalne do stopnia aktywności fizycznej.
Musisz jednak pamiętać, że poziom wysiłku fizycznego musi być dostosowany do Ciebie indywidualnie. Na przykład kiedy cierpisz na chorobę serca, nie możesz wykonywać zbyt forsownych ćwiczeń.
Zalecam ćwiczenie 3 razy w tygodniu po pół godziny. Wpłynie to także korzystnie na Twoją masę ciała.
4. Spożywaj więcej warzyw i owoców, jedz co najmniej 5 razy dziennie i ogranicz spożycie produktów bogatych w tłuszcze zwierzęce.
Zdania naukowców na temat wpływu diety na nowotwory są podzielone. Nie mniej zgodni są co do jednego, że częste spożywanie warzyw i owoców zmniejsza ryzyko zachorowań na raka, zwłaszcza przełyku, żołądka, trzustki i jelita grubego.
Jest to związane między innymi z faktem, że pokarm ten zawiera duże ilości błonnika oraz wiele innych substancji, które mają działanie przeciwnowotworowe.
Pamiętaj jednak, że większość tych dobroczynnych składników jest tracona podczas gotowania czy smażenia warzyw i owoców, więc spożywaj je surowe.
Ponadto witamin i minerałów, które naturalnie występują w warzywach i owocach nie zastąpią Ci suplementy diety, gdyż organizm znacznie trudniej wchłania substancje wyprodukowane sztucznie.
Ile zatem powinno się spożywać warzyw i owoców?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca spożywać minimum 400 g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200 g warzyw.
Spożywaj je przy każdym posiłku i staraj się zastąpić nimi przekąski pomiędzy kolejnymi posiłkami.
5. Nie pij za dużo alkoholu.
Alkohol też jest substancją rakotwórczą, nie tylko w połączeniu z paleniem tytoniu. Spożywanie go w nadmiernej ilości zwiększa ryzyko rozwoju raka między innymi: jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby, piersi i jelita grubego.
Mechanizm rakotwórczego działania alkoholu polega głównie na potęgowaniu rakotwórczego działania innych toksycznych substancji oraz palenia tytoniu.
Pod względem wpływu na ryzyko wystąpienia raka nie ma różnicy między piwem, winem i alkoholami wysokoprocentowymi.
Dobrą wiadomością jest natomiast fakt, że picie alkoholu w niewielkich ilościach ma pozytywny wpływ na układ krążenia (z wyjątkiem sytuacji, gdy cierpisz na chorobę serca!).
Ile zatem alkoholu można spożywać?
Mężczyźni do dwóch porcji (ok. kieliszek wina lub dwa małe piwa).
Kobiety – jedną porcję.
6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne, zwłaszcza jeśli masz skłonność do oparzeń słonecznych.
Ekspozycja na promienie słoneczne jest główną przyczyną nowotworów złośliwych skóry. Jest to związane z promieniowaniem UV – składnikiem promieniowania słonecznego.
Do najważniejszych nowotworów złośliwych związanych z ekspozycją na promieniowanie UV należą: rak podstawnokomórkowy, rak płaskonabłonkowy oraz czerniak złośliwy.
Najgroźniejszy jest czerniak, jednak stanowi tylko 5% spośród wszystkich nowotworów złośliwych skóry.
Jak zatem chronić się przed tymi nowotworami?
Ogranicz ekspozycję na promieniowanie słoneczne w ciągu całego życia, zwłaszcza latem w godzinach 11-15.
Unikaj oparzeń i stosuj kremy z filtrem UV co najmniej 50.
Zakładaj okulary słoneczne z filtrem UV 100% oraz ubrania chroniące przed słońcem.
Nie korzystaj z tzw. solariów, gdyż urządzenia te emitują bardzo duże dawki promieniowania UV.
Przestrzegać tych zaleceń powinny osoby zwłaszcza z jasną karnacją skóry oraz dużą ilością znamion barwnikowych.
7. Zaszczep się na wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW typu)
Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B, zwane powszechnie żółtaczką typu B stanowi istotną przyczynę raka pierwotnego wątroby.
W Polsce osób zakażonych HBV jest ok. 300 tysięcy, jednak liczba nowych zakażeń spada głównie za sprawą programu szczepień oraz poprawy warunków sanitarno-hignienicznych.
Wirusem typu B można się zakazić poprzez naruszenie ciągłości tkanek, narażenie na krew i inne wydzieliny, kontakty seksualne oraz okołoporodowo (zakażenie noworodka przez matkę).
Ponadto wirus zapalenia wątroby typu B stanowi częstą przyczynę ostrego zapalenia wątroby, co może skutkować utratą funkcji tego narządu.
Dlatego nie ryzykuj – zaszczep się.
8. Bierz udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy, jeśli ukończyłaś 25. rok życia.
W Europie Środkowej i Wschodniej zachorowalność na raka szyjki macicy wynosi 15-25 na 100 tysięcy kobiet rocznie. Jednak wczesne wykrycie tej choroby i leczenie dają szansę całkowitego wyleczenia.
Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy jest zakażenie niektórymi szczepami wirusa HPV. Od kilku lat jest dostępna szczepionka, która zapobiega chorobie, jednak tylko u tych kobiet, które się zaszczepiły przed rozpoczęciem współżycia płciowego.
Przed przystąpieniem do badania (wymazu szyjki macicy) upewnij się, że program podlega procedurom kontroli jakości, zgodnym z „Europejskimi wytycznymi kontroli jakości badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy”.
Więcej informacji znajdziesz pod adresem:
9. Bierz udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi, jeśli ukończyłaś 50. rok życia
Dzięki mammografii, bo tak nazywa się to badanie udało się zmniejszyć umieralność z powodu raka piersi o ok. 25%. Jest to bardzo skuteczna metoda, która umożliwia wykrywanie niewyczuwalnych guzów piersi. Badaniem tym objęto miliony kobiet, począwszy od lat 80.
W Polsce badania przesiewowe raka piersi stały się integralną częścią powołanego w 2005 r. Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. System badań dotyczy kobiet w wieku 50-69 lat zapraszanych listownie do uczestnictwa i obejmuje mammografię wykonywaną co dwa lata.
Więcej informacji znajdziesz pod adresem:
10. Jeśli jesteś kobietą lub mężczyzną po 50. roku życia bierz udział w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.
Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych, które występują w Unii Europejskiej. Jest to zarazem nowotwór łatwo wykrywalny w stadium przedrakowym, a wyniki leczenia w przypadku rozpoznania choroby na wczesnym etapie są bardzo dobre.
Do badań przesiewowych zaliczamy: badanie na krew utajoną w kale oraz kolonoskopia.
Pomimo twardych dowodów na skuteczność badań w kierunku raka jelita grubego, większość mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych nie została nimi objęta. Oznacza to utratę możliwości zapobiegania około ¼ ze 138 tysięcy zgonów z powodu raka jelita grubego, jakie odnotowuje się każdego roku w Unii Europejskiej.
Jakie są zatem zalecenia?
Zaleca się badanie na krew utajoną raz na 2 lata, a kolonoskopię raz na 10 lat.
W przypadku tego ostatniego prowadzony jest program przesiewowy, realizowany w 80 ośrodkach na terenie całego kraju i finansowany przez Ministerstwo Zdrowia.
Więcej informacji znajdziesz pod adresem:
Literatura:
Prof. W. Zatoński, Europejski kodeks walki z rakiem, Warszawa, 2010
