Już kilkakrotnie przyznawałem się do fascynacji ustawodawstwem tamtego okresu, przy czym oddając hołd prawnym pomnikom rzędu Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksowi zobowiązań czy też ogromowi Kodeksu handlowego, skromnie skupiam się na mniej znanych dziełach i dziełkach myśli ustawodawczej. Było o gołębiach, było o buhajach, teraz będzie o stanowieniu – tym razem nie prawa, lecz klaczy.
Gdzież tam współczesnej, suchej, precyzyjnej, pełnej unio europejskości legislaturze do dosłowności, obrazowości i inaczej pojętej precyzji opisu aktów prawnych Międzywojnia. W tym przypadku z pełnego ważnych rozstrzygnięć politycznych i wojskowych roku 1919 . A bez koni ani rusz.
Instrukcja dla stacji ogierów państwowych Ministra Rolnictwa i Dóbr Państwowych z 27 marca 1919 r.
Art. 1. W celu najkorzystniejszego wyzyskania ogierów Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Państwowych urządza, w porozumieniu z hodowcami i właściwymi organizacjami na sezon kopulacyjny stacje ogierów w majątkach, wsiach i miastach lub oddaje ogiery w dzierżawy na warunkach zawartych w specjalnej umowie (w załączniku)
Art. 2. Ogiery pomieszczone na stacjach obsługiwać mają nie tylko klacze miejscowe, ale też przyprowadzone z dalszej okolicy i należące do właścicieli mniejszej i większej własności ziemskiej.
Art. 3. Na każdą stację naznacza się najmniej dwa ogiery. Ogiery te znajdują się pod nadzorem starszego masztalerza (podoficera), który obowiązany jest kierować odchowaniem klaczy, utrzymaniem w porządku ogierów, oraz wydawać świadectwa i prowadzić rejestry stanowienia. Gdy stacja złożona jest z większej ilości ogierów, starszy masztalerz dostaje do pomocy jednego człowieka (żołnierza) na każde dwa konie.
Art. 4. Hodowcy lub instytucje utrzymujące stacje mają dostarczyć odpowiednie pomieszczenie dla ludzi i ogierów darmo. Ogiery powinny stać w obszernych, widnych i suchych boksach (klatkach), daleko od klaczy, możliwie izolowane od obcych koni.
Art. 5. Utrzymanie ogierów i obsługi należy do MR i DP. Paszę w najlepszym gatunku dostarcza otrzymujący stację, po cenach urzędowych.
Art 6. Hodowcy lub instytucje, pragnące mieć stację na sezon kopulacyjny, winni składać deklaracje do Urzędu depôt ogierów, obsługującego dany okrąg hodowlany. Deklaracje powinny być nadesłane przed 15 września z wyszczególnieniem nazw żądanych ogierów lub ogólnikowo wskazać typ i rasę potrzebnego konia. Podania mogą być uwzględnione dopiero po rozpatrzeniu przez specjalna komisję, złożoną z przedstawicieli MR i DP i delegatów danego okręgu. O decyzji zarząd depôt obowiązany jest zawiadomić hodowcę i instytucje, życzące sobie urządzić stacje.
Art. 7. Sezon kopulacyjny zaczyna się 15 lutego i kończy się 15 czerwca.
Art. 8. Za stanówkę klaczy pobiera się opłatę wedle ustanowionej przez MR i DP taksy. Wysokość opłaty będzie wydrukowana w wykazie rozstawienia ogierów i wywieszona w miejscu widocznym. Prócz taksy żadnej innej opłaty za stanówkę pobierać nie wolno.
Art 9. Należność opłaca się nie za każdy skok ogiera, lecz za odstanowienie klaczy aż do odbicia. Właściciel klaczy ma prawo korzystać z czterech skoków ogiera.
Art. 10. Zmiana ogiera dozwolona jest po wniesieniu na nowo opłaty, przy czym opłata wniesiona poprzednio nie podlega zwrotowi i nie zalicza się.
Art. 11. Ogier może być użyty do skoku w jednym i tym samym dniu tylko raz, na dwukrotne stanowienie musi uzyskać pozwolenie od zarządzającego depôt , który naznacza ogólna ilość skoków w sezonie.
Art. 12. Skoro klacz ostała pokryta i opłata wniesiona, starszy na stacji obowiązany jest natychmiast klacz zarejestrować i wydać świadectwo stanowienia, odcinając od talonu kartkę, na której powinno być wymienione imię i nazwisko właściciela, imię, pochodzenie, wiek, maść i odmiany klaczy i wysokość wniesionej opłaty za stanowienie z ogierem.
Art. 13. Porządek doprowadzenia klaczy do ogierów państwowych obowiązuje następujący: a) Jeżeli jednego dnia przyprowadzonych będzie kilka klaczy, to pierwszeństwo należy dać tym, które się świeżo oźrebiły i tym, które pochodzą z miejscowości odległych, pozostałe klacze mają następnego dnia pierwszeństwo przed nowymi. b) Klacze odstanowione powinny być doprowadzone do poprawki w kolejnych terminach na 9-ty dzień do 4-ch skoków włącznie. c) Klacze powinny być doprowadzone na stację do 9 rano, a latem nawet wcześniej. Kolejnych klaczy należy oczekiwać do 9 rano. d) Klacz, która straciła kolej, może być próbowana każdego dnia; stanówka może być jednak wtedy, gdy ogier jest wolny, t.j. kiedy nie ma innej kolejnej klaczy, lub nie wyznaczono mu tego dnia odpoczynku. Taka raz stanowiona klacz ma pierwszeństwo przed klaczami jeszcze nie dopuszczonymi. e) Do poprawki można wyjątkowo przyprowadzić klacz i przed 9-tym dniem, nie wcześniej jednak jak 5 dnia i tylko w tym wypadku, gdy ogier jest zupełnie wolny, t.j. Gdy nie ma klaczy kolejnej lub takiej, która straciła kolej, albo świeżo przyprowadzonej, a także gdy w tym dniu nie naznaczono mu wypoczynku.
Art. 14. Nie wolno stanowić klaczy, które nie okazują popędu płciowego i nie przyjmują chętnie ogiera. Klacze do stanowienia mogą być dopuszczane tylko w pełnym zdrowie i przy normalnym popędzie płciowym.
Art. 15. Klaczy przeznaczonej do stanowienia należy podwinąć ogon płóciennym bandażem, żeby zwieszające się włosie nie zostało wciągnięte przez prącie ogiera do pochwy i nie zraniło tegoż, również zakłada się klaczy na tylne nogi trzewiki lub odejmuje się tylne podkowy.
Art. 16. Oznaki zewnętrzne stanu chorobliwego, wykluczające możność stanowienia klaczy z ogierem państwowym, są następujące: chudość, wobec nastroszonej sierści, ropiejące i zapadnięte oczy, osłabienie, kulawizna na zadnią nogę, bez specjalnie określonej lub widocznej przyczyny, nie od wywichnięcia albo skaleczenia, szczególnie kulawizna z przysiadaniem i podginaniem kopyta, opuchlizna i stwardnienie wymienia, opuchlizna zewnętrznych organów płciowych, krosty i jątrzące się ranki z zewnątrz i wewnątrz, wyciekanie z nich materii, słabość zadu, paraliż jakiejś części ciała, jak nóg, uszu, warg, jasna ślepota, wodna puchlina na brzuchu i wymieniu, chroniczny popęd płciowy, wyciek podejrzany z nozdrzy, opuchlina pod szczękami, kaszel, opuchlina nóg, maleńkie guzy w kształcie grochu, rozrzucone paciorkowato na wewnętrznej stronie nóg, w pachwinach i na pysku, albo też jednym miejscu guzy i obrok małe, jątrzące się, ranki, wydzielające żółtawą, lepką materię; świerzb, gołe miejsce na skórze, łuszczenie skóry, zwichrzenie sierści w niektórych miejscach, swędzenie i sfałdowana twarda skóra.
Art. 17. Jeżeli się zdarzy, że stan chorobliwy klaczy dostrzeżony został przy pierwszej lub następnych poprawkach, wówczas klacz wyłącza się bezwzględnie od stanówki, ogiera zaś, chociażby nawet nie wykazywał żadnych oznak choroby, odstawia się na miesiąc celem upewnienia się co do jego zdrowia. Dopiero po zezwoleniu lekarza weterynarii, delegowanego przez MR i DP, ogier może być używany do rozpłodu.
Gdy wystąpią najlżejsze oznaki chorobliwe, ogier nie może być używanym do rozpłodu. Pieniądze otrzymane za stanówkę zwrotowi nie podlegają.
Art. 18. Dla uniknięcia przeniesienia chorób stadnych, kierujący stanówką obowiązany jest po każdym skoku obmyć prącie gąbką, umoczoną przedtem w 1% rozczynie lizolu.
Art. 19. Ogier powinien być dobrze odżywiony, otrzymywać dziennie 12 litrów przedniego owsa, 6 kg siana i 4 kg słomy. Codziennie ma być przejeżdżany lub przepędzany na linie przez godzinę na przemian stępa i kłusem. W razie zasłabnięcia ogiera kierownik stacji obowiązany jest natychmiast wezwać miejscowego weterynarza i donieść telegraficznie zarządzającemu depôt
Art. 20. W razie niewypełniania przez służbę stacyjną instrukcji, właściciele klaczy powinni składać zażalenia listownie do zarządzającego depôt lub ustnie przy oględzinach stacji przez zarządzającego lub weterynarza depôt.
Depôt = stadnina.
