Feministyczne teorie polityczne

Gdy w XIX wieku ostatecznie dokonał się wyraźny podział na sferę publiczną i prywatną, kobietom jednoznacznie przypisano obszar domu, czyli gospodarstwa domowego, rodziny i codziennych domowych zajęć. Ilustrują to słowa republikańskiego polityka Julesa Simona, wyrażającą opinię milionów innych mężczyzn, jak również i wielu kobiet, wychowanych na wielowiekowej tradycji: Co jest powołaniem mężczyzny – bycie dobrym obywatelem. A kobiety? Bycie dobrą żoną i matką. Taką samą opinię zresztą od lat potwierdza Kościół katolicki.
Wypowiedź tę przywołuje Griselda Pollock w swoim eseju o przestrzeniach aktywności zarezerwowanych dla kobiet i wynikającej z tego specyficznej ikonografii, która pojawia się w malarstwie francuskich impresjonistek: Berty Morisot i Mary Cassatt. Tematy ich obrazów jednoznacznie wskazują na domową codzienność: picie herbaty, czytanie gazety, kołysanka śpiewana dziecku, kąpiel, szydełkująca w ogrodzie służąca, letni spacer. Autorka udowadnia, że nie są to kobiece tematy, a tylko funkcjonujące w tamtym czasie pojęcie kobiecości zmusiło artystki do poszukiwania tematów w kręgu domowym, i jednocześnie zamknęło przed nimi świat zewnętrzny, w którym działy się kluczowe dla modernizmu i dla całej sztuki europejskiej wydarzenia.
Tak więc sto czy sto pięćdziesiąt lat temu malarki miały ograniczone możliwości poruszania się w przestrzeni publicznej i zmuszone były do przekazywania na swoich płótnach drobnych spraw codziennego życia najbliższego kobietom. To dlatego malowały kwiaty, martwe natury, portrety, głównie swojej rodziny i dzieci. Ich sztuka nie mogła nigdy zdobyć tego samego uznania co sztuka uprawiana przez mężczyzn, bo to oni mieli dostęp do władzy i podejmowania decyzji we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
Innymi słowy – to mężczyźni tworzyli kanon, zaś kobiety znajdowały się na jego marginesie. Mężczyźni byli twórcami, a towarzyszące im kobiety – ich muzami i kochankami. Takie zasady obowiązywały przez wieki. Tylko nielicznym kobietom, nie artystkom, udawało się czasami przełamywać te bariery i działać zgodnie z własną wolą i wbrew obowiązującym zasadom, chociaż ich życie nie było wtedy łatwe, a opinia publiczna zawsze uznawała, że postępują wbrew swojej kobiecej naturze, działając w zakazanej im sferze.
Przełamywanie stereotypów udawało się niezmiernie rzadko, a okupione przeważnie zawsze było dużymi cierpieniami kobiet, które w ten sposób płaciły za przebywanie w obszarze, w którym przebywać nie powinny. Najbardziej znanym nam przykładem może być nasza wielka uczona – Maria Skłodowska-Curie, która zdecydowanie przekroczyła pewne granice, otwierając innym kobietom możliwość nauki oraz udowadniając, że w dziedzinie fizyki i chemii jest lepsza niż tysiące mężczyzn, co potwierdziła dwukrotnym otrzymaniem Nagrody Nobla, a co w ponadstuletniej historii tych nagród zdarzyło się zaledwie dwóm naukowcom-mężczyznom.
Tysiące innych przykładów potwierdzają, że we wszystkich dziedzinach kobiety są równie sprawne, zdolne i mądre jak mężczyźni, a ostatnio prasa i literatura dostarczają nam wielu dowodów na to, że wiele ról w sferze publicznej jest lepiej wykonywanych przez kobiety niż przez mężczyzn. A w cywilizowanym świecie nie ma już zawodów, w których nie byłoby kobiet. To samo dotyczy sportu, łącznie z boksem zawodowym.

Historia myśli feministycznej

Feminizm (od łac. femina - kobieta) to ideologia i ruch wyzwolenia kobiet. Istnieje wiele odmian feminizmu, głównie ze względu na różnice (religijne, etniczne, polityczne) między jego zwolennikami oraz z powodu zmian światopoglądowych, jakie zachodzą w samym ruchu feministycznym.
Jednakże wszystkie nurty feminizmu oparte są na przekonaniu o dyskryminacji kobiet ze względu na ich płeć, prawie kobiet do emancypacji, sprzeciwie wobec seksizmu i patriarchatu . Feministki i feminiści dążą do przekształcenia tradycyjnych relacji między płciami, uważanych za zniewalające jednostkę. Stąd pochodzi też myśl, że wyzwolenie kobiet jest i wyzwoleniem mężczyzn. Feministki nie chcą zamiany miejsc między kobietami i mężczyznami, nie chodzi też o naśladowanie mężczyzn, których rola społeczna także nie jest godna pozazdroszczenia.
Myśl feministyczna kiełkuje od XVII-XVIII wieku, choć jej ślady można znaleźć właściwie we wszystkich epokach.
Pierwsza fala – inaczej zwana dawną falą (old wave), to okres aktywności ruchu sufrażystek amerykańskich i angielskich (od łac. suffragium wybory) przypadający na lata 1890-1920. W kręgu zainteresowań feminizmu pierwszej fali leżały przede wszystkim: reforma prawa rodzinnego, prawo wyborcze i ekonomiczne warunki życia kobiet.
Druga fala to z kolei określenie wprowadzone przez Marshę Weinman Lear dla określenia ruchu wyzwolenia kobiet w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech pod koniec lat 60. ubiegłego wieku Był on efektem rozczarowania działalnością polityczną ruchu praw obywatelskich, ruchu pacyfistycznego i akademickiego. Myślą przewodnią feminizmu drugiej fali stało się budzenie świadomości i hasło to, co osobiste, jest polityczne. Inaczej możemy powiedzieć, że sfera prywatna pokrywa się ze sfera publiczną.
Feminizm nie zajmował się już tylko minimalizacją różnic między płciami, ale badał i analizował specyfikę kobiecości. Feminizm drugiej fali angażował się też we wszystkie zmiany społeczne i obyczajowe, taki jak: feminizacja świata czy wzbogacanie cywilizacji i kultury wartościami kobiecymi.
Od połowy lat 80. feminizm drugiej fali podejmuje kwestię egalitaryzmu opartego na wielopoziomowym pojmowaniu ucisku, który jest efektem podziałów płciowych. W tym nurcie mieszczą się również wszystkie sprawy związane z problemami aborcji, homoseksualizmu czy homofobii.

Sfera prywatna i publiczna

Współczesne ruchy feministyczne występują z żądaniami zlikwidowania podziałów na sferę publiczną i prywatną. Uważają bowiem, że obie powinny być dostępne bez względu na płeć, poglądy, wyznanie, obyczaje czy inne uznawane wartości.
Jedną z najbardziej istotnych spraw w tym zakresie jest problem sfery prywatnej, czyli środowiska domowego, w którym kobieta zajmuje się domem, dzieci, a bardzo często i mężem, wykonując ciężką pracę fizyczną, nieoznaczoną czasowo, niemając przeważnie wolnych dni. Praca tzw. gospodyni domowej nie jest jednak według prawa uznawana za pracę. Kobieta nie otrzymuje za nią wynagrodzenia ani nie nabywa praw do najmniejszej chociaż emerytury. W domu kobieta pracuje więc za darmo.
Zajmując się tym zagadnieniem organizacje feministyczne postulują nie tylko wprowadzenie wynagrodzenia oraz innych przywilejów dla kobiet wychowujących w domu dzieci, ale także przekonują mężczyzn do aktywności na tym polu sfery prywatnej. W wyniku intensywnych działań grup feministycznych w ostatnich dziesięcioleciach w wielu krajach wprowadzono możliwość brania urlopów macierzyńskich przez mężczyzn. W Szwecji na przykład każdy ojciec musi przymusowo wykorzystać jakąś część takiego urlopu.
Powyższe rozwiązania prawne dotyczące macierzyństwa i udziału w nim mężczyzn wynikały nie tylko, jak twierdzą niektórzy przeciwnicy feminizmu, z nienawiści feministek do gatunku męskiego, ale umotywowane były bardzo logicznie. Chodziło nie tylko o odciążenie kobiety od ciężkiej pracy po porodzie, uczynienia jej bardziej atrakcyjna dla całej rodziny, ale również, a może przede wszystkim, o jak największe emocjonalne związanie ojca z dzieckiem i rodziną.
W niektórych przypadkach urlop macierzyński dla mężczyzny pozwalał kobiecie na realizację jej planów zawodowych. Takie uzasadnienie jest z biegiem lat coraz bardziej uzasadnione praktycznie. Na przykład w naszym kraju w ostatnich latach bardzo wysokiego bezrobocia, często zdarza się, że to właśnie kobieta ma pracę, a mężczyzna jest przez długi czas bezrobotny i może w tym czasie zająć się wychowywaniem dzieci, chociaż najczęściej nie jest z tego powodu zbyt szczęśliwy, to jednak jest to jakieś rozwiązanie problemów życiowych rodziny.
Ugrupowania feministyczne uważają również, że wszystkie sprawy związane z seksualnością człowieka nie powinny być jego sferą prywatną. Argumentem, który za tym przemawia jest fakt, że najbardziej drażliwe sprawy z tej dziedziny te mogą zostać rozwiązane tylko wtedy, gdy znajda swe miejsce w sferze publicznej.
Najbardziej delikatną tu kwestię stanowi problem aborcji. Mimo jednak energicznych w tej materii działań ze strony organizacji feministycznych, rezultaty są jeszcze dalekie od stworzenia w miarę rozsądnego i korzystnego dla kobiet rozwiązania. Największym przeciwnikiem jest tutaj Kościół katolicki, który ma w Polsce bardzo duży na całą sferę życia nie tylko prywatnego, ale i publicznego. Mimo więc wielu inicjatyw ze strony środowisk feministycznych nadal brakuje w naszym kraju rozsądnej i przyjaznej kobietom ustawy antyaborcyjnej. Na razie nic nie wskazuje na to, że w kolejnej kadencji sejmu, problem ten zostanie znowelizowany w atrakcyjny dla kobiet sposób.
Pomimo trudności w nowelizowaniu dotychczasowej ustawy, organizacje feministyczne starają się monitorować, w jaki sposób obecnie obowiązująca ustawa jest egzekwowana, a i w tym zakresie jest wiele nieprawidłowości i samowoli. Przypadki wielu kobiet w ciąży i ich traktowanie przez lekarzy są wybitnym dowodem na to, że w Polsce nie obowiązuje w praktyce zasada państwa neutralnego światopoglądowo, bo w tej dziedzinie decydujący wpływ ma światopogląd katolicki i jego zwolennicy. I będzie tak, dopóki nie zostanie zmieniona w sejmie ustawa.
Niemniej jednak, ważne jest, aby problem cały czas istniał w świadomości opinii publicznej. I taki argument podkreślają organizacje feministyczne, dzięki którym tak intymna sprawa, jak sprawa aborcji, stała się i cały czas jest obiektem dyskusji publicznych.
W tej samej orbicie zagadnień znajduje się też kolejna kwestia, w stosunku do której feministki krytykują podział na sferę prywatną i publiczną. Argumentując odpowiedź na pytanie, co to znaczy, że seksualność jest kwestią prywatną? Można wymienić parę różnych elementów tej argumentacji.
Po pierwsze, wiemy przecież doskonale, że polska sfera publiczna jest pełna pojęć i takich symboli które zakładają jako oczywistość normalność heteroseksualizmu i w takim przypadku nikt nie śmie w ogóle tego kwestionować. Nikt nie mówi bowiem, że heteroseksualizm jest sprawą prywatna. Czyli co, heteroseksualizm nie jest sprawą prywatną, a homoseksualizm – jest? To przecież istna niedorzeczność!
Z argumentów feministek wynika, że jeżeli wszyscy mają mieć równe prawa, to nie może być tak, że heteroseksualiści monopolizują sferę publiczną. Ciekawe jest co by się stało, gdyby ktoś zechciał występować przeciwko wzorcom heteroseksualnym? A przeciw homoseksualizmowi występują każdy, kto jak chce i kiedy chce. Najczęściej jednak występują przeciw ludzie, którzy o innych orientacjach seksualnych niewiele wiedzą i traktują je jako chorobę, a jeszcze częściej jako karę za grzechy, często nawet nie widząc czyje.
Z drugiej strony, jeżeli geje i lesbijki mają tylko prawo do sfery prywatnej i powinni siedzieć w domu, to dlaczego wolno ich obrażać publicznie? Gdzie więc ta elementarna równość między ludźmi? To tak, jakbyś powiedział, że jesteś za równością, ale Żydzi powinni siedzieć w domu, bo nikt ich nie lubi i denerwują innych ludzi. W wielu społeczeństwach piętnowanie Żydów jako zboczeńców, wymagających leczenia od czasów faszyzmu nie cieszy się dobrą opinią, a nawet jest ścigane prawnie. Piętnowanie homoseksualistów nie jest jeszcze ścigane prawem, ale być może niedługo tak się stanie. Coraz więcej bowiem młodych ludzi walczy w różny sposób z popularną przeciw wobec dyskryminacji homoseksualistów, której w Polsce jest znacznie więcej niż w innych znacznie bardziej od nas tolerancyjnych krajach Europy.
Wydaje się jednak, że coraz liczniejsze wyjazdy Polaków na Zachód nie tylko w poszukiwaniu pracy, ale i w celu poznawania innych kultur już wkrótce sprawią, że być może staniemy się bardziej tolerancyjni i z większym zrozumieniem oraz wiedzą będziemy traktować to wszystko, co różni się od nas samych i naszych przekonań, poglądów czy wiary.
I wreszcie na koniec zajmijmy się sprawą szczególnie ważną dla feministek, a związaną z rozgraniczaniem sfer prywatnej i publicznej. Chodzi o równe traktowanie mężczyzn i kobiet w kwestii wynagrodzenia za pracę i w kwestii awansów zawodowych. Nadal we wszystkich krajach cywilizowanych krajach świata, kobiety na równorzędnych stanowiskach zarabiają mniej niż na tych samych stanowiskach mężczyźni. Jest to ważny problem społeczny i chociaż opinia publiczna interesuje się nim od lat, to niewiele się w tej kwestii zmienia, a jak zmienia, to bardzo powoli.
Jeszcze gorzej jest w sprawie awansów zawodowych. Powyżej pewnej granicy schody kariery są zagwarantowane niemal całkowicie dla mężczyzn. Nadal bardzo rzadko się zdarza, aby kobieta była dyrektorem naczelnym czy prezesem firmy lub korporacji. Feministki uważają, że przeszkadza w tym męska solidarność, która powoduje, że najlepiej opłacane stanowiska przyznaje się mężczyznom, chociaż kwalifikacje zawodowe kobiet wcale nie są mniejsze, a często nawet wyższe.
Generalnie rzecz biorąc feministyczne teorie, krytykujące podział na sferę publiczna i prywatną mają na celu tylko i wyłącznie wyrównywanie szans między mężczyznami i kobietami, nie dyskryminując żadnej ze stron.