Tematyka związana z szeroko rozumianym działaniem człowieka na rzecz ochrony środowiska, w miarę osiągania coraz wyższego poziomu życia w naszym kraju, wydaje się być coraz bardziej powszechnie dotykającym nas zagadnieniem. Jest rzeczą oczywistą, że podmioty, których to dotyczy, zobowiązane są dostosowywać swoje działania do zmieniających się w wyniku wdrażania dyrektyw UE, realizacji zobowiązań Traktatu Akcesyjnego i umów międzynarodowych oraz wymogów legislacyjnych. Nie do pominięcia jest także rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa, wpływająca na aktywność inwestycyjną w sferze środowiska.
Instytucją ustawowo powołaną na mocy Prawa Ochrony Środowiska do skutecznego i efektywnego wspierania działań na rzecz środowiska jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Od 25 lat NFOŚiGW wspólnie z wojewódzkimi funduszami, stanowi system finansowania ochrony środowiska w Polsce. Tylko w 2013 roku NFOŚiGW podpisał ponad dwa tysiące umów (w odpowiedzi na ponad 3,7 tysiąca ocenionych aplikacji ubiegających się o wsparcie projektów pro środowiskowych) i wpłacił 5 miliardów 571 milionów złotych na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej. 1,744 mld w ramach całego budżetu to wypłata dotacji ze środków własnych, a pozostała część to dystrybucja dotacji unijnych.
Na realizację swojej strategii NFOŚiGW w latach 2013–2016 będzie dysponował ponad 23 miliardami złotych, z czego ok. 13 mld pochodzić będzie ze środków własnych, a ze środków UE planowanie jest wydatkowanie ponad 10 mld zł. Wartości te dotyczą tylko realizowanych obecnie działań w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
Deklaracje NFOŚiGW wskazują, że intensywność wsparcia w roku bieżącym nie będzie niższa niż dotąd. Do beneficjentów - głównie jednostek samorządu terytorialnego, spółek komunalnych i przedsiębiorstw, ale także do osób fizycznych - ma popłynąć jeszcze więcej pieniędzy niż dotychczas. Zakłada się wzrost wypłat do kwoty 6.1 mld zł. Tegoroczna oferta finansowa NFOŚiGW, która została opublikowana w Przewodniku po programach priorytetowych 2014 r., oparta jest na 3 miliardach środków własnych, a więc nie musi czekać na uruchomienie dystrybucji dotacji unijnych z perspektywy budżetowej 2014-20. Zarząd NFOŚiGW zdecydował, zgodnie z przyjętymi kierunkami strategicznymi rozwoju UE, Polityką Ekologiczną Państwa oraz Strategią Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko o skierowaniu największego strumienia finansowania na działania nastawione na:
- rozwój niskoemisyjnych źródeł energii (gospodarka niskoemisyjna),
- rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych(gospodarka niskoemisyjna),
- poprawę efektywności energetycznej (gospodarka zasobooszczędna),
- poprawę efektywności gospodarowania zasobami naturalnymi, surowcami i materiałami (gospodarka zasobooszczędna),
- zapobieganie powstawaniu oraz poprawę efektywności gospodarowania odpadami,
- promocję nowych wzorców konsumpcji,
- zapobieganie zmianom klimatu.
- ekoinnowacje służące poprawie konkurencyjności podmiotów gospodarczych działających w Polsce
- a także na tworzenie zielonych miejsc pracy.
Wsparcie NFOŚiGW powinno uwzględniać także nowe rozwiązania w zakresach takich jak: ograniczenie hałasu, ograniczenie emisji i wykorzystanie metanu, kompleksowe rozwiązywanie problemów środowiskowych na obszarach chronionych oraz na terenie miast, miejscowości uzdrowiskowych, zielonych pierścieni wokół miast.
Pomoc realizowana z NFOŚiGW została usystematyzowana w ramach tzw. priorytetów. Każdy z priorytetów z kolei zawiera zadania, które opisują już realizowane lub planowane nabory wniosków o dotacje. W poniższym opisie priorytetów pozwolę sobie uwzględnić wybrane zadania, które w mojej ocenie mogą być najciekawsze dla przedsiębiorstw.
Priorytet 1. Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi
W zakresie działań związanych z ochroną wód realizowane będą programy obejmujące przede wszystkim budowę i modernizację systemów kanalizacyjnych (oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne) oraz inwestycje obejmujące zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych. Ponadto, kontynuowane będą programy wspierające budowę indywidualnych systemów oczyszczania ścieków na obszarach nie objętych zasięgiem aglomeracji wyznaczanych dla potrzeb KPOŚK.
W ramach tego priorytetu równolegle prowadzone będą działania w zakresie gospodarki wodnej, skierowane głównie na racjonalizację gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, w celu uniknięcia deficytów wody oraz poprawy stanu środowiska i zrównoważonego gospodarowania jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku, zabezpieczenia przed skutkami powodzi. Ważne jest też prowadzenie inwestycji w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, z wykorzystaniem powstających obiektów na cele energetyczne oraz wspieranie działań o charakterze nietechnicznym dotyczących m.in. zwiększenia naturalnej retencji, budowy systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania powodzi oraz zarządzania ryzykiem powodziowym, a także prowadzenia kampanii edukacyjnych.
W ramach zadań tego priorytetu należy oczekiwać, że pomoc zostanie skierowana do jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz podmiotów świadczących usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.
Priorytet 2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi
W ramach tego priorytetu realizowane będą przedsięwzięcia dotyczące stopniowego przechodzenia z systemu polegającego na składowaniu odpadów na system wspierający przetworzenie, odzysk surowców oraz ich energetyczne wykorzystanie. Dużego znaczenia nabierać będą działania związane z zapobieganiem powstawania odpadów. Istotne będzie wspieranie i wdrażanie niskoodpadowych technologii produkcji. Ponadto, ważne będzie zwiększenie możliwości energetycznego wykorzystania odpadów poprzez termiczne przekształcanie odpadów, w szczególności ulegających biodegradacji, w tym osadów ściekowych. Realizowane będą również działania dotyczące rekultywacji i/lub rewitalizacji terenów zdegradowanych działalnością przemysłową, gospodarczą, wojskową oraz na skutek zjawisk naturalnych. Jednocześnie realizowane będą działania mające na celu racjonalne i efektywne gospodarowanie kopalinami oraz innymi surowcami i materiałami z nich pochodzącymi. Wymagają one prowadzenia rozpoznania i badań oraz wskazania złóż strategicznych. Realizowane działania nastawione będą na rozwój technologii i zwiększanie dostępności technologii wykorzystujących energię z różnych zasobów surowcowych, a także rozwój innych technologii niskoemisyjnych (np. czystych technologii węglowych).
W ramach tego priorytetu wspierane będzie także prowadzenie kampanii edukacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania surowcami, materiałami i odpadami.
Programami ciekawymi dla przedsiębiorstw w ramach tego priorytetu mogą być:
- Ochrona powierzchni ziemi, część #1: Przedsięwzięcia wskazane przez GIOŚ – „bomby ekologiczne”. (nabór ciągły)
- Ochrona powierzchni ziemi, część #2: Przedsięwzięcia dotyczące rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym zdegradowanych przez przemysł. (nabór ciągły)
- Racjonalna gospodarka odpadami, część #3: Rozbudowa lub modernizacja stacji demontażu pojazdów. (nabór ciągły)
Priorytet 3. Ochrona atmosfery
W ramach tego obszaru tematycznego wspierane będą głównie zadania związane z przeciwdziałaniem zmianom klimatu, w tym ze zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych oraz poprawą jakości powietrza. Ograniczenie emisji substancji szkodliwych do atmosfery będzie się odbywało poprzez kompleksową likwidację istniejących, nieefektywnych urządzeń grzewczych oraz zbiorowe systemy ciepłownicze.
Ponadto w ramach priorytetu realizowane będą zadania polegające na zwiększeniu efektywności wykorzystania energii oraz wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Poprawa efektywności energetycznej musi dotyczyć wytwarzania, przesyłu i wykorzystania u odbiorców końcowych. Bardzo istotne będzie rozwijanie kogeneracji, w tym kogeneracji wysokosprawnej, modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczych, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej oraz budownictwo energooszczędne. W celu wzmocnienia roli odbiorców finalnych w zarządzaniu zużyciem energii ważna będzie modernizacja sektora energetyki w zakresie inteligentnego opomiarowania i inteligentnych sieci energetycznych (ISE). W zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii realizowane działania będą skierowane na wzrost produkcji energii, pochodzącej z odnawialnych zasobów energii.
Programy, które są interesujące dla przedsiębiorstw w ramach tego priorytetu to:
- Poprawa efektywności energetycznej, część #4: Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach. Ograniczenie zużycia energii w wyniku realizacji inwestycji w zakresie efektywności energetycznej i zastosowania odnawialnych źródeł energii w sektorze MŚP. (nabór ciągły)
- Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii w celu ograniczenia lub uniknięcia emisji CO2 poprzez zwiększenie produkcji energii z instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii. (nabór ciągły)
- Zmniejszenie produkcji odpadów i emisji zanieczyszczeń do powietrza, wody i ziemi. Wsparciem zostaną objęte projekty modernizacji lub wymiany istniejących źródeł ciepła wraz z modernizacją procesu spalania lub zastosowaniem innego nośnika energii (np. spalanie gazu, oleju lub biomasy poprzez eliminację spalania węgla). (konkurs)
Priorytet 4. Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów
Podstawowym celem priorytetu będzie zahamowanie spadku różnorodności biologicznej oraz zapewnienie właściwego stanu ochrony dla możliwie dużej liczby gatunków oraz siedlisk przyrodniczych. W ramach tego działania realizowane będą m.in. działania związane z kompleksową oceną stanu środowiska, wyceną jego funkcji ekosystemowych, opracowaniem planów zadań ochronnych, planów ochrony oraz programów/strategii ochrony dla najcenniejszych z punktu widzenia ochrony przyrody gatunków. Ze względu na rozwój gospodarczy oraz wzmożony ruch turystyczny istotne będzie również ograniczenie antropopresji na najcenniejsze tereny chronione oraz eliminacja bezpośredniej presji na obszary cenne przyrodniczo poprzez ograniczenie niskiej emisji. Ponadto, realizowane będą działania mające na celu utrzymanie i odtwarzanie naturalnych ekosystemów retencjonujących wodę (szczególnie na obszarach górskich) oraz spowolnienie spływu powierzchniowego wód, łagodzenie wpływu zmian klimatu na środowisko, poprzez absorpcję CO2, poprawę bilansu cieplnego, a także przeciwdziałanie zjawiskom klęskowym, dotyczącym siedlisk i gatunków wynikającym ze zmian klimatu i antropopresji oraz usuwanie ich skutków.
Beneficjentami wsparcia z tego priorytetu będą przede wszystkim: parki narodowe, rządowe i pozarządowe organizacje, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, instytuty badawcze, państwowe i samorządowe instytucje kultury, kościelne jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne będące zarządcą zabytkowych parków i ogrodów.
Konkursy przekrojowe
Oprócz działań nakierowanych na realizację poszczególnych priorytetów NFOŚiGW przygotowuje i przeprowadza konkursy wpisujące się w cele więcej niż jednego priorytetu.
Jednym z takich działań jest konkurs oparty o fundusze norweskie dla przedsiębiorstw z sektora MŚP: Innowacje w zakresie zielonych technologii. Oczekiwanym rezultatem projektów objętych bezzwrotną dotacją (do 50%) w tym konkursie jest realizacja inwestycji nakierowanych na uczynienie europejskiej gospodarki bardziej przyjaznej środowisku. Wdrożone projekty mają zatem przyczynić się do poprawy sytuacji w zakresie wpływu przedsiębiorstwa na środowisko. Konkurs organizowany jest przez Innovation Norway – norweska agencja rządowa podlegająca norweskiemu Ministerstwu Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa oraz norweskim władzom samorządowym, a aplikacje będą przyjmowane do 28 maja br.
Z pewnością godnym zainteresowania dla myślącego proekologicznie i mającego auto promocyjne ambicje przedsiębiorstwa może być konkurs Edukacja Ekologiczna, który będzie otwarty od 30 kwietnia do 30 maja br. Celem realizacji projektów, które zostaną objęte dofinansowaniem w ramach tego konkursu jest podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej i kształtowanie postaw ekologicznych społeczeństwa poprzez promowanie zasad zrównoważonego rozwoju. Konkurs posiada alokację 14,5 mln złotych i zakłada dofinansowanie przyjętych projektów od przedsiębiorstw na poziomie 90%. Tematyka konkursu podzielona została na sześć kategorii, z których najciekawsze dla przedsiębiorstw to:
Kategoria I - Opakowania i odpady opakowaniowe.
Kategoria II - Prawidłowe postępowanie ze zużytymi bateriami.
Kategoria VI - Prosument - świadomy i aktywny producent i konsument energii.
Kolejną atrakcyjną możliwością będzie wsparcie przedsiębiorców w zakresie niskoemisyjności i zasobooszczędności gospodarki. Najbliższy konkurs przewiduje rozpoczęcie przyjmowania aplikacji 21 sierpnia br. Program ten został podzielony na trzy części:
- Audyt energetyczny/elektroenergetyczny przedsiębiorstwa – konkurs dotyczący wsparcia dotacją realizacji audytów energetycznych oraz elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach
- Zwiększenie efektywności energetycznej - konkurs dotyczący wsparcia pożyczką działań inwestycyjnych, zarekomendowanych w przeprowadzonym audycie energetycznym, na rzecz wzrostu efektywności energetycznej gospodarki, obejmujących mechanizm wsparcia i prowadzących do efektywnego wykorzystania energii i/lub uzyskania wymiernych oszczędności energii
- E-KUMULATOR - Ekologiczny Akumulator dla Przemysłu – konkurs dotyczący wsparcia w formie pożyczki dla przedsiębiorców chcących ograniczać swoje antropogeniczne oddziaływanie na środowisko.
Dla beneficjentów i wnioskodawców bieżący rok będzie ważny z punktu widzenia planowanych zmian w kierunku uproszczenia procedur w naborze wniosków. Dodatkowo po konsolidacji programów priorytetowych, NFOŚiGW wprowadził uproszczone rozliczenia finansowe w formie zestawień faktur. W ślad za wprowadzanym w 2013 r. elektronicznym generatorem wniosków o dofinansowanie planowane jest w II kwartale uruchomienie generatora wniosków o płatność, co powinno również przyspieszyć przekazywanie środków do beneficjentów. Zapowiedziano również, że średni czas obsługi wniosku do momentu podpisania umowy o dofinansowanie powinien się skracać. W 2014 roku nie powinien przekroczyć 150 dni, a w 2020 ulegnie skróceniu do 70 dni.
Niestety przewiduje się również modyfikacje, które beneficjenci mogą odebrać jako zmiany na gorsze. A mianowicie NFOŚiGW będzie dążył do znaczącego zwiększenia udziału finansowania zwrotnego w stosunku do bezzwrotnego ze środków własnych. Już w roku 2016 stosunek zwrotnych do bezzwrotnych ma wynieść 65/35, a docelowa, rekomendowana relacja w roku 2020 ma wynieść 80/20. Jednocześnie zakłada się, że pomoc bezzwrotna będzie udzielana, co do zasady, jako wsparcie ukierunkowane na pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania (np. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych i emisji obligacji komunalnych lub do wykupu obligacji) lub jako element zachęty do podejmowania inwestycji proekologicznych (umorzenia).
