Opis przyczyn próchnicy ma przede wszystkim cel praktyczny; ich rozpoznanie ułatwia bowiem zrozumienie procesu powstawania uszkodzeń próchnicowych, które wymagają leczenia. Zrozumienie przyczyn jest więc kluczem do opanowania problemu próchnicy.
Dysponując odpowiednimi wiadomościami, można skutecznie przerwać łańcuch czynników chorobotwórczych w jednym miejscu, a nawet w kilku. Jednocześnie chodzi, według najnowszych doniesień, nie tylko o ochronę struktur nieuszkodzonych (profilaktyka pierwotna), lecz również o zabiegi lecznicze stosowane przy zaburzeniach miejscowej równowagi w jamie ustnej, np. leczenie (wyrównywanie) powstających codziennie mikroodwapnień przez stosowanie remineralizacji szkliwa. Dotychczas tego typu zabiegi traktowano jako profilaktykę pierwotną, prawdopodobnie taka praktyka utrzyma się jeszcze przez jakiś czas.
Najnowsza wiedza o mechanizmach powstawania uszkodzeń próchnicowych musi jednak prowadzić do zmiany definicji oraz wyobrażeń na temat próchnicy. Ogólnie przez opanowanie problemu próchnicy należy rozumieć nie tylko dotychczasową profilaktykę pierwotną u dzieci i młodzieży, ale i zapobieganie próchnicy korzeni po zapaleniach przyzębia oraz leczeniu parodontologicznym u dorosłych, a także po samoistnych zanikach. Pogłębianie wiadomości o przyczynach próchnicy poszerza możliwości w zakresie profilaktyki wtórnej, czyli ochrony przed powstawaniem próchnicy wtórnej po leczeniu zachowawczym czy też protetycznym. Znajomość mechanizmu powstawania próchnicy, otwierająca nieznane dotąd możliwości jej leczenia, prowadzi do nowych koncepcji w postępowaniu leczniczym, opartych na ulepszonych metodach wykrywania wczesnego ogniska próchnicowego oraz daje szansę zastosowania właściwej profilaktyki. Prowadzone nadal badania mają na celu dalszą poprawę diagnostyki i prognozowania.
Obecnie duży nacisk kładzie się na remineralizację małych uszkodzeń szkliwa (nieinwazyjne wczesne postępowanie lecznicze); niezmiennie podkreśla się przy tym ogromne znaczenie właściwej higieny jamy ustnej.
Wprawdzie odpowiednie sposoby zapobiegania zostaną omówione w rozdziale „Profilaktyka próchnicy", ale teoretyczne podstawy ustalenia wskazań muszą być przedstawione już wcześniej, tj. w rozdziale dotyczącym przyczyn i przebiegu uszkodzeń próchnicowych.
Uszkodzenie próchnicowe, stanowiące typowy rodzaj odwapnienia twardych tkanek zęba, powstaje powoli i skokowo. Wypełnione wodą przestrzenie między kryształami apatytów powiększają się, przy czym normalna objętość porów wzrasta z 10 do prawie 50%, lecz nie musi być przy tym przerwana ciągłość obrysu czy naruszona powierzchnia zęba.
Dopóki ząb jest makroskopowo niezmieniony, dopóty odwapnienie może się samoistnie cofnąć. Dzieje się tak dzięki remineralizacji, jednak przy optymalnym dostępie śliny i niezbyt częstym działaniu kwasów. Długotrwałe wpływy odwapniające doprowadzają proces do nieodwracalnego już stadium ubytku próchnicowego.
