Pocieszający jest fakt łatwej identyfikacji przyczyny dolegliwości. Normą jest kilka wypróżnień (defekacji) dziennie, ale także tylko 2-3 w tygodniu. Do zaparcia dochodzi, gdy wypróżnienia są rzadsze niż zwykle lub gdy wymagają wysiłku. Zaparcia mogą dotyczyć osób w każdym wieku. Jeżeli zatwardzeniu towarzyszy utrata wagi lub gdy w stolcu pojawia się krew albo śluz, może to sugerować istnienie poważnej choroby.
Przyczyny zaparć:
» dieta ubogoresztkowa (niska zawartość błonnika) i/lub zbyt mała podaż płynów: najbardziej prawdopodobne u ludzi po 60 roku życia i u dzieci, które jedzą zbyt mało warzyw i owoców;
» brak aktywności fizycznej: częsta przyczyna u ludzi w podeszłym wieku, zwykle po wydaleniu twardego stolca następuje stolec biegunkowy;
» zespół jelita drażliwego: twardy, grudkowaty stolec, wymieszany z biegunką, często z zawartością śluzu, nigdy z krwią; kolkowe i skurczowe bóle brzucha;
» bolesne schorzenia odbytu: często nagły początek wywołany np. szczeliną odbytu, hemoroidami, ropniem lub olbrzymimi kłykcinami; wypróżnienie powoduje silny ból; krew pojawia się na papierze toaletowym lub w klozecie, ale nie w stolcu;
» uboczne działanie leków, m.in. stosowanych w chorobie wrzodowej i antydepresyjnych (opiaty, żelazo, wodorotlenek glinu, trójpierścieniowe antydepresanty) lub nadużywanie leków przeczyszczających (zaparcia nawykowe);
» stres;
» długotrwałe powstrzymywanie się przed wypróżnieniem (dyschezja);
» niedoczynność tarczycy (hipotyreoza);
» nowotwór jelita grubego lub odbytnicy, niedrożność jelit;
» guzy w miednicy uciskające na jelito grube;
» choroba zapalna jelit ze zwężeniami (np. choroba Leśniowskiego-Crohna);
» choroba Hirshsprunga i zwężenie jelita u niemowląt;
» stwardnienie rozsiane;
» udar;
» toczeń układowy;
» choroba Parkinsona.
Tendencja do zaparć u niektórych osób może utrzymywać się nawet przez całe życie, chyba że dokonają one radykalnych zmian w jadłospisie i w stylu życia - dieta bogata w błonnik, dużo płynów i regularne ćwiczenia fizyczne to najskuteczniejsza metoda leczenia i profilaktyki zaparć. Jeżeli zaparciom towarzyszy inna dolegliwość, np. hemoroidy lub szczelina odbytu, pomóc może leczenie tego schorzenia.
Oto domowe sposoby na zaparcia - leczenie i zapobieganie:
Celna diagnoza. Wiele osób cierpi na urojone zaparcia, które często wywołane są błędną informacją o minimum 1 stolcu dziennie. Jak wspomniano na wstępie - potrzeba opróżniania się jest zróżnicowana indywidualnie - prawidłowa częstotliwość to 3 stolce dziennie, ale również 3 tygodniowo.
Nie wolno przeć przy wypróżnianiu, gdyż jest to główna przyczyna wystąpienia bolesnych hemoroidów i szczelin odbytu, które z czasem mogą nasilać zaparcia wskutek zbliznowacenia i wtórnego zwężenia odbytu. Dodatkowo silne parcie powoduje skok ciśnienia krwi i zwolnienie czynności serca, co może być niebezpieczne u osób starszych i cierpiących na chorobę wieńcową.
Właściwa pora. Wiele osób oddanie stolca dostosowuje do planu dnia, tymczasem przytrzymywanie wypróżnienia może prowadzić do zaparcia. Najlepszą porą na oddanie stolca jest czas po którymś posiłku w ciągu dnia.
Płyny. Minimum 6 szklanek różnych płynów dziennie, najlepiej 8 wody mineralnej.
Ruch pomaga jelitom, przyśpieszając przechodzenie pokarmów przez przewód pokarmowy. Chodzenie i spacery są zalecane kobietom ciężarnym, często cierpiącym na zaparcia, jednak codzienny 20-30 minutowy spacer jest wskazany każdemu.
Nadużywanie leków przeczyszczających może nasilić zaparcia, gdyż jelita po pewnym czasie przyzwyczajają się do leku. Najlepiej w ogóle z nich nie korzystać.
Naturalne środki przeczyszczające są zdecydowanie lepsze od tradycyjnych leków farmaceutycznych. Ich głównym składnikiem są najczęściej nasiona Psyllium - skoncentrowana postać włókien (błonnika) pochodząca z nasion babki płesznik. W przeciwieństwie do syntetyków, nie powodują one przyzwyczajenia i są bezpieczne nawet przy długim okresie kuracji - ważne, aby popijać je dużą ilością wody.
Włókna pokarmowe (błonnik). Zalecana dzienna dawka dla dorosłego to 20-40g, natomiast przy zaparciu min. 30g. Źródłem włókien są węglowodany złożone - najbogatsze z nich to: niełuskane ziarna (m.in. nasiona babki płesznik), otręby, pieczywo pełnoziarniste, płatki owsiane, orzechy, świeże owoce (m.in. śliwki, figi, rodzynki, gruszki, jabłka) i warzywa (m.in. fasola, zielony groszek, prażona kukurydza). Zwiększenie poziomu włókien w diecie musi być stopniowe, inaczej grożą wzdęcia i bóle brzucha.
Przykładowy zestaw: pół filiżanki zielonego groszku (5g), jabłko (3g), porcja płatków śniadaniowych z pełnego ziarna (13g).
Dla osób, które nie przepadają za powyższymi produktami, doskonałą alternatywą jest dodatkowa suplementacja preparatami błonnikowymi.
Śliwki z miodem i cytryną. Suszone śliwki należy zostawić na noc w szklance wody i dodać 1 łyżeczkę miodu. Rano trzeba dołożyć pół cytryny i wypić.
Ostropest plamisty. Jego ziarna to oczywiste źródło błonnika, ale także sylimaryny, czyli naturalnej substancji wybitnie regenerującej miąższ wątrobowy (na bazie ostropestu produkowanych jest wiele popularnych leków na wątrobę). Tymczasem sprawniejsza wątroba to mniej toksyn w organizmie, m.in. we krwi, a czystsza krew to silniejsze naczynia krwionośne, mniej podatne na deformacje wywołane silnym parciem, czyli żylaki i hemoroidy często idące w parze z zaparciami. Także spożywanie nasion ostropestu ma wielowymiarowy, pozytywny wpływ na leczenie zatwardzeń i dolegliwości towarzyszących.
Algi i glony morskie stosowane jako codzienne uzupełnienie diety przywracają prawidłowy transport jelitowy i regenerują przyjazną florę bakteryjną na całej długości przewodu pokarmowego. Wypróżnienia staja się częstsze i regularne. Szczególnie zalecane są chlorella i spirulina, które charakteryzują się wysoką wartością odżywczą. W Stanach Zjednoczonych nazwano je "wielkimi regulatorami", ponieważ równoważą wszelkie odchylenia organizmu od normy.
Ostrożnie z ziołami o działaniu rozwalniającym. Medykamenty zawierające sok z aloesu, senes, szakłak, rabarbar (rzewień lekarski), kruszynę, korzeń mniszka lekarskiego (mlecz) czy siemię lniane są szczególnie zalecane, jednak tak jak leków chemicznych, nie można ich przedawkować - zawsze należy stosować je zgodnie z dołączoną instrukcją.
Triphala. Wyjątkową mieszanką ziół jest szczególnie często zalecany na zaparcia preparat ayurvedyjski o nazwie Triphala, który kompleksowo reguluje funkcje układu pokarmowego i ma udowodnione właściwości antyrakowe.
Środki poślizgowe, np. laktuloza, ułatwiają defekacje.
Kremy i maści łagodzące na odbyt. Są wskazane, jeśli oddawanie stolca jest bolesne.
Parafina w jelitach tworzy zawiesinę, która rozmiękcza masę kałową.
Masaż brzucha może być szczególnie pomocny u osób długo leżących.
Zimne nasiadówki i chodzenie na boso pomagają złagodzić zaparcia u niektórych pacjentów. Podczas nasiadówki trwającej od 3 do 8 minut, temperatura wody powinny wynosić około 24°C. Zabieg należy powtarzać raz dziennie. Szczególnie wskazane są nasiadówki i kąpiele w mikrobąbelkach o właściwościach prozdrowotnych, które tworząc efekt mlecznej wody, jednocześnie myją, masują, relaksują i dotleniają całe ciało.
Relaks. W chwili nasilonego stresu ruch jelit ustaje. Jeśli przyczyną zaparć jest wzmożone napięcie nerwowe, pomocne są techniki relaksacyjne, a w ekstremalnych sytuacjach wskazana jest wizyta u specjalisty.
Aromaterapia. Spośród olejków eterycznych na zaparcia zalecany jest olejek mandarynkowy.
Spontaniczny śmiech działa korzystnie na jelita i łagodzi stres.
Ostatecznie lewatywa (wlewka doodbytnicza) lub czopek glicerynowy to najszybsza i skuteczna walka z naprawdę dokuczliwym zaparciem. Ważne, aby te rozwiązania były stosowane rzadko, gdyż w przeciwnym razie może dojść do rozleniwienia jelita grubego, co pogarsza sytuację. Do lewatywy używa się gumowej gruszki wypełnionej ciepłą wodą (37°C, 1 litr), ewentualnie z dodatkiem soli kuchennej lub płynnego mydła i oliwy.
Weryfikacja przyjmowanych leków. Zaparcia są nasilane przez: leki zobojętniające, zawierające związki glinu, przeciw chorobie Parkinsona, preparaty wapnia, leki moczopędne, narkotyki, fenotiazyna, leki uspokajające oraz trójpierścieniowe leki przeciw depresji.
Unikanie zaparciogennych pokarmów. Należy je wytypować indywidualnie, np. mleko u jednych wywołuje zaparcia, u innych rozwolnienie. Osoby z zaparciem na podłożu spastycznym (nadmierny, przedłużony skurcz jelit często z kurczowymi bólami brzucha; zespół jelita drażliwego) nie powinny jeść fasoli strączkowej, kalafiora i kapusty. Profilaktycznie należy z diety wyłączyć pokarmy ciężkostrawne, tłuszcze zwierzęce oraz węglowodany, które zawiera biała mąka, ponieważ te pokarmy długo zalegają w jelitach i żołądku.
Unikanie płynnego oleju (np. roślinny, sojowy czy z oliwek). Tworzy on w żołądku cienką błonkę utrudniającą trawienie węglowodanów i białek. Trawienie opóźnia się nawet do 20 godzin, co prowadzi do procesów gnilnych, wytwarzania gazu i zalegania substancji szkodliwych w jelicie grubym i okrężnicy. Natomiast naturalne oleje (np. zawarte w orzechach, owocach awokado czy w ziarnach zbóż) są uwalniane powoli, nie utrudniając trawienia i nie powodując zaparć.
Unikanie obfitych posiłków. Przejadanie się pogarsza sytuację.
ZAPARCIA U DZIECI I NIEMOWLĄT...
...są częstym problem, zwłaszcza u tych karmionych sztucznie. Wypróżnienie co 3-4 dni jest sytuacją prawidłową u niemowlęcia lub małego dziecka, jednak obecność suchych i twardych stolców trudnych do wydalenia to objaw zaparcia. Zaparciu u niemowląt trzeba przeciwdziałać poprzez podanie dodatkowej ilości płynów w postaci wody lub rozcieńczonych soków owocowych. Można także mały kawałek mydła posmarowany oliwą włożyć dziecku do odbytu lub zastosować lewatywę z naparu rumianku z łyżeczką soli.
PORADA LEKARSKA
Gdy zaparciom towarzyszą następujące objawy, należy udać się do lekarza:
- widoczna krew w stolcu, krwawienie z odbytu;
- zaparcie utrzymuje się dłużej niż tydzień i nie reaguje na leczenie;
- wystąpiły ostatnio zmiany w dotychczasowym rytmie wypróżnień, co dotyczy szczególnie osób w wieku ponad 40 lat;
- zatrzymanie oddawania stolca i gazów, twardość i ból brzucha, wzdęcia.
Inne niepokojące oznaki to powtórzenie zaparcia w ciągu 3 tygodni i uniemożliwiony normalny tryb życia.
Najczęstszym powikłaniem silnego i długiego parcia na stolec w czasie wydalania twardego kału są hemoroidy, czyli żylaki odbytu.
