Opracowywany, starannie uaktualniany i ogłaszany przez władze Kościoła Rzymsko - katolickiego spis pozycji książkowych, które zawierały treści niezgodne z nauką Kościoła. Nie wolno było ich czytać, posiadać i rozpowszechniać wiernym bez zezwolenia władz kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Przestał obowiązywać dopiero w 1966.
Cenzura kościelna w historii przybierała różne formy. Kościół Rzymskokatolicki od chwili usankcjonowania przez Cesarstwo Rzymskie w IV wieku wydawał zakazy przechowywania i czytania różnych dzieł, które zakwalifikował jako heretyckie.
Średniowieczny indeks sięga czasów, gdy waldensi przetłumaczyli Biblię na język prowansalski. W celu zwalczania herezji Synod w Narbonne w 1229 roku wydał zakaz posiadania jakiejkolwiek części Pisma Świętego przez osoby świeckie.
Tym samym Biblia również trafiła do indeksu, a jakiekolwiek tłumaczenia na języki ojczyste były zakazane.
Wynalazek druku przez Jana Gutenberga w 1450 roku początkowo zbudził poparcie kościoła katolickiego. Trwało to jednak krótko. Zaczęło się pojawiać coraz więcej nowych tłumaczeń Biblii i traktatów protestanckich. Niezależna myśl w dotychczas niespotykanym tempie w postaci druku dostawała się w ręce zwykłych ludzi, opanowywała uniwersytety. Wiedza stawała się coraz tańsza i dostępniejsza. Watykan zaczął tracić monopol na " jedynie słuszną drogę zbawienia" . To było nie do przyjęcia. Rada Frankfurtu, na prośbę arcybiskupa Moguncji utworzyła w roku 1486 pierwszy urząd kontroli publikacji. Ilość nieprawomyślnych książek rosła jednak lawinowo. Kiedy w 1542 roku utworzono Świętą Inkwizycję, do jej obowiązków należało między innymi ograniczenie wolności słowa w sferze religii i nauki. W 1555 roku Główny Inkwizytor, Giovanni Pietro Caraffa, został papieżem Pawłem IV. Był bezwzględny w swoich poczynaniach . Zwykł mawiać : "Gdyby mój własny ojciec popadł w najmniejszą choćby herezję, własnoręcznie zebrałbym drewno na stos dla niego".
Przypomina mi się Pawlik Morozow, który był bohaterem Związku Radzieckiego . Ten komsomolec rozsławiony przez stalinowską propagandę, został bohaterem Związku Radzieckiego dlatego, że wydał na śmierć własnego ojca. Bratnie dusze ?
Jednym z pierwszych posunięć nowego papieża było sporządzenie wykazu pozycji, których nie wolno rozpowszechniać, posiadać ani czytać. W ten sposób w roku 1559 po raz pierwszy ukazał się powszechny indeks ksiąg zakazanych. Umieszczono w nim tytuły dzieł oraz nazwiska autorów oskarżonych o rozsiewanie heretyckich poglądów.
Bulla papieska Pawła IV z 5 stycznia 1559 odwołała wszelkie pozwolenia na czytanie zakazanych dzieł, Katolicy mieli nie tylko zakaz czytania i rozpowszechniania zakazanych ksiąg, ale też obowiązek donosu odpowiednim władzom o pojawieniu się ich i obowiązek zniszczenia. Nie było żadnych zwolnień od zakazu, pod groźbą ekskomuniki obowiązywał on urzędników kościelnych, biskupów, arcybiskupów, kardynałów, patriarchów, a także królów i cesarzy. Za złamanie zakazu groziły poważne konsekwencje z karą śmierci włącznie.
Indeks żył własnym życiem, miał wiele uzupełnień i wydań, kiedy za czasów papieża Piusa XII, ukazało się ostatnie wydanie w roku 1948, zawierał ponad 4 tys. pozycji.
Na liście znalazło się wiele nazwisk ludzi, których wkład w kulturę i naukę naszej cywilizacji jest nie do przecenienia.
Oto tylko niektórzy :
Joseph Addison
Gabriele d'Annunzio
Francis Bacon
Honore de Balzac
Simone de Beauvoir
George Berkeley
Giordano Bruno
Zamordowany przez " Świętą Inkwizycję " w 1660 r.
Giacomo Casanova
Daniel Defoe
Rene Descartes
Denis Diderot
Alexandre Dumas (ojciec i syn)
Desiderius Erasmus
Gustave Flaubert
Anatole France
Andrzej Frycz Modrzewski
Galileusz
Papież Jan Paweł II powołał specjalną komisję. Kościół rzymskokatolicki w 1992 r., w 350 rocznicę śmierci uczonego, oficjalnie zrehabilitował uczonego . Galileusz musiał czekać na satysfakcję ponad 350 lat.
Edward Gibbon
Andre Gide
Thomas Hobbes
Baltazar Hubmaier
Victor Hugo
David Hume
Jan Kalwin
Immanuel Kant
Johannes Kepler
Mikołaj Kopernik
Dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" wydano drukiem w Norymberdze w 1543. Wpisane zostało do Indeksu dopiero po wyroku w sprawie Galileusza, w 1616 roku. Było to efektem zaniedbania i przeoczenia, Kościół miał znacznie większe kłopoty z reformacją. Było zatem dziełem szkodliwym i zakazanym przez ponad dwa wieki. Wycofał je z listy Pius VII dopiero w roku 1822.
John Locke
Marcin Luter
Niccolò Machiavelli
Maurice Maeterlinck
Karol Marks
Adam Mickiewicz
John Milton
Monteskiusz
Blaise Pascal
François Rabelais
Samuel Richardson
Jean-Jacques Rousseau
Markiz de Sade
George Sand
Jean-Paul Sartre
Baruch de Spinoza
Laurence Sterne
Emanuel Swedenborg
Jonathan Swift
Wolter
Emil Zola
Ulrich Zwingli
Ciekaw jestem jak dalece ponury i smutny byłby dzisiejszy świat gdyby udało się zniszczyć dorobek i wkład intelektualny tych ludzi. Prawdziwa cnota krytyk się nie boi. Cenzura, jej zakres i bezwzględność jest wprost proporcjonalna do nadużyć władzy w każdym systemie i epoce.
14 czerwca 1966 roku uznano Indeks za dokument historyczny i przestał on obowiązywać wiernych. Groźba ekskomuniki za czytanie książek niedozwolonych została odwołana. Zaprzestano jego publikacji, jednak dotychczasowe indeksy nie zostały ani uchylone ani anulowane. A może czekają na lepsze czasy.
