O problemach z dysleksją oraz innymi zaburzeniami uczenia się lub koncentracji (dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia, ADD, ADHD) mówi się ostatnio coraz więcej. Naukowcy od lat prowadzą badania nad przyczynami ich powstawania i wciąż brak jest jednolitych ustaleń w tym zakresie.
Jedną z najbardziej interesujących teorii dotyczących przyczyn powstawania oraz terapii dysleksji jest teoria opracowana przez Ronalda D. Davisa. Znaczącym faktem jest, że Davis sam jest dyslektykiem i jego teoria powstała w oparciu o osobiste doświadczenia autora, a skuteczność opracowanej przez niego metody terapii sięga ponad 90 %. Davis nie odrzuca także innych teorii dotyczących powstawania dysleksji, a jedynie wskazuje ich niedoskonałości i możliwy inny sposób interpretacji wyników badań.
Według Davisa przyczyny dysleksji związane są ze specyficznym sposobem myślenia, który charakteryzuje osoby dyslektyczne, czyli myśleniem niewerbalnym. Generalnie ludzie posługują się dwoma typami myślenia: werbalnym i niewerbalnym, używając ich wymiennie. W sposobie myślenia dyslektyków zdecydowanie przeważa myślenie niewerbalne. Co to jednak oznacza i jakie ma znaczenie dla zrozumienia istoty dysleksji oraz jej terapii? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy wgłębić się nieco w tajniki ludzkiego umysłu i zapoznać się z rodzajami myślenia, jakimi się posługujemy.
Myślimy słowami czy obrazami?
Myślenie werbalne to w uproszczeniu myślenie za pomocą słów. Możemy sobie je wyobrazić jako rodzaj wewnętrznego monologu. Ten sposób myślenia może się jednak rozwinąć dopiero w momencie, gdy dziecko opanuje umiejętność posługiwania się mową. Dzieci uczą się mówić w różnym wieku, a przecież do tego czasu także myślą. Myślenie werbalne jest więc metodą wyuczoną.
Niewerbalny sposób myślenia jest bardziej podstawową cechą ludzkiego umysłu. W uproszczeniu możemy określić go jako myślenie za pomocą obrazów. Davis nazywa je obrazami mentalnymi. Obrazy mentalne następują jeden po drugim i układają się w rodzaj trójwymiarowego filmu, który zawiera nie tylko obraz i dźwięk, lecz także inne elementy, które odbieramy za pomocą zmysłów np.: smaki, zapachy, a także uczucia.
Myślenie niewerbalne zachodzi niezwykle szybko, właściwie nieświadomie. Osoba myśląca w ten sposób nie jest w stanie świadomie zarejestrować przesuwających się w jej umyśle obrazów. Dlatego dyslektycy często nie są świadomi tego, o czym myślą, i zapytani o to, nie potrafią udzielić odpowiedzi. Mimo tego zdają sobie sprawę, że jakiś proces myślowy w ich umyśle przebiega oraz pojawia się rozwiązanie problemu bądź zadania.
Myślenie obrazami sprawia, że posługujący się nim patrzą na świat z szerokiej perspektywy, problemy postrzegają całościowo, bez konieczności rozkładania ich na poszczególne elementy. Do rozwiązania problemu dochodzą opierając się na powstałym w ich umyśle obrazie mentalnym. Mają doskonale rozwiniętą wyobraźnię. Dlatego są świetnymi strategami, są kreatywni, praktyczni i świetnie radzą sobie z rozwiązywaniem realnych problemów. Mają jednak problem z rozumowaniem linearnym, kiedy trzeba spojrzeć na zagadnienie lub przedstawić sposób rozwiązania problemu krok po kroku. Osoby myślące werbalnie zaczynają rozwiązywanie problemu od analizowania poszczególnych fragmentów danych, a następnie łączą je ze sobą sekwencyjnie, jeden po drugim.
Różnice pomiędzy obydwoma sposobami myślenia doskonale obrazuje zaprezentowany przez Davisa przykład rozwiązania prostego zadania matematycznego.
Myślenie niewerbalne a matematyka
Osoby myślące werbalnie rozwiązując zadanie matematyczne wykonują serie wyuczonych procesów. Przeprowadzają następujące po sobie działania matematyczne, aby w końcowym etapie otrzymać wynik. Bez problemu potrafią przedstawić w jaki sposób doszły do rozwiązania zadania i omówić każde jego stadium. Jednak w miarę jak arytmetyka staje się coraz bardziej skomplikowana, trzeba pamiętać coraz więcej zasad i wykonywać coraz więcej kroków.
Gdy działania matematyczne są przeprowadzane przez osobę posługującą się arytmetyką w sposób obrazowy, rozwiązanie zadania jest wynikiem manipulacji obrazami mentalnymi.
Aby lepiej zrozumieć powyższe wyjaśnienia prześledźmy przykład sposobów rozwiązania prostego zadania matematycznego przez osoby reprezentujące oba typy myślenia. Zadanie brzmi: „W słoiku jest dwanaście ciasteczek, które należy podzielić po równo pomiędzy czworo przyjaciół. Ile ciasteczek dostanie każdy z nich?”
Osoba myśląca słowami zadanie rozwiąże w następujący sposób:
1. Dwanaście ciasteczek.
2. Dzieli się je pomiędzy czterech przyjaciół.
3. Każdy dostaje tyle samo.
4. To oznacza: dwanaście ciasteczek dzieli się pomiędzy czterech przyjaciół.
5. Dzielimy dwanaście na cztery.
6. Dwanaście dzielone na cztery daje trzy.
7. Więc każdy z przyjaciół dostaje trzy ciastka.
8. Więc odpowiedzią jest trzy.
Osoba myśląca obrazami doświadcza serii obrazów:
1. Puszka z ciasteczkami oraz on sam z trójką przyjaciół wokół niej.
2. Każde z dzieci bierze po jednym ciasteczku.
3. Każde z dzieci bierze następne ciasteczko.
4. Każde z dzieci bierze kolejne ciasteczko i puszka jest pusta.
5. Więc on ma teraz trzy ciasteczka i to jest właściwa odpowiedź.
Osoba myśląca słowami rozważa problem symbolicznie, za pomocą działań arytmetycznych. Osoba myśląca obrazami podświadomie przesuwa w myślach serię obrazów mentalnych, które pozwalają na otrzymanie końcowej odpowiedzi bez konieczności przeprowadzania arytmetycznych działań. W powyższym przykładzie osoba myśląca werbalnie potrzebowała ośmiu działań i kilku sekund, by dojść do odpowiedzi. Osoba myśląca obrazami zrobiła to samo w pięciu działaniach i w czasie ułamka sekundy. Myślący słowami mógłby wyjaśnić i opisać dokładnie, jak doszedł do odpowiedzi. Myślący obrazami nie był by nawet świadomy przetwarzanych obrazów. Procesy myślowe zaszły w jego umyśle tak szybko, że nie jest on zdolny do wyjaśnienia lub opisania tego. Problem, jaki się w tym przypadku pojawia, wynika z charakteru programów szkolnych, które wymagają od ucznia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zadanie zostało rozwiązane. Osoby myślące obrazami, nie będą potrafiły sprostać tym wymaganiom bez zastosowania odpowiedniej terapii.
Oko umysłu
Osoby myślące obrazami posiadają szczególną zdolność wprowadzania się w stan tzw. dezorientacji. Robią to w sytuacji, gdy czują się zagubione lub szczególnie czymś zaintrygowane. Stan dezorientacji pozwala na swobodne obracanie przedmiotu w myślach i oglądanie go z różnych perspektyw. Przypomina to obracanie trójwymiarowego modelu w komputerze, by obejrzeć wszystkie jego strony. Taka zdolność bywa też niestety źródłem problemów. Stan dezorientacji pojawia się w sytuacjach, kiedy dyslektyk doświadcza poczucia zamętu. Zaś to poczucie pojawia się, kiedy dyslektyk myślący obrazami napotyka na symbol, który nie wywołuje w jego umyśle obrazu mentalnego. Np. gdy podczas czytania osoba styka się ze słowami, których treści nie można przedstawić za pomocą obrazu. Stan dezorientacji powoduje wówczas zniekształcenie odbieranego zmysłami obrazu. To natomiast prowadzi np. do pomijania i przestawiania liter, cyfr i słów, może powodować nadmierną aktywność i trudności w koncentracji uwagi, a także problemy z wykonywaniem działań matematycznych – czyli objawy zaburzeń uczenia się i koncentracji, które Davis określa wspólnym mianem dysleksji.
Dyslektyk, który nauczył się używać dezorientacji we wczesnym okresie życia, by postrzegać świat na różne sposoby przemieszcza w tym celu swój punkt orientacji. Ów punkt orientacji Davis nazywa okiem umysłu. W ten sposób określa on fikcyjne miejsce w przestrzeni, z którego człowiek odbiera większość bodźców percepcyjnych: obraz, dźwięk, równowagę, ruch.
Osoby, które nie są dyslektykami postrzegają świat z ustalonego punktu orientacji. Większość ludzi ma poczucie, że miejsce to znajdującego się za oczami. Dyslektycy, potrafią przesuwać swoje oko umysłu, by móc zmieniać perspektywę patrzenia na przedmiot. Na przykład, kiedy dyslektyk myli literę b z d, jest bardzo możliwe, że litera ta jest oglądana od tyłu – oko umysłu patrzy na nią z drugiej strony kartki. Umiejętność taka może być bardzo przydatna. Jednak gdy mamy do czynienia z dwuwymiarowym symbolem, np. tekstem, oko umysłu musi być ustawione prawidłowo, żeby tekst odczytać prawidłowo. Odpowiednie ustawienie oka umysłu oznacza takie ustawienie, by percepcja świata była konsekwentna i prawidłowa. Na tym właśnie polega orientacja, a w jej zaburzeniach Davis upatruje przyczyn dysleksji.
Dlatego jedna z procedur w terapii dysleksji polega na przywróceniu orientacji, czyli na odpowiedniej kontroli oka umysłu. Specjalna seria ćwiczeń, opracowana przez Davisa, pozwala na dokładne odnalezienie lokalizacji punktu percepcji i kontrolę stanu dezorientacji. Dyslektycy, którzy poddali się tej terapii byli niezwykle zaskoczeni faktem, że ktoś tak dogłębnie zrozumiał sposób ich myślenia oraz, że w niezwykle prosty sposób ich problemy mogą zostać rozwiązane.
Ewa Kozik, Mem Pracownia Rozwoju Zdolności Poznawczych
Jedną z najbardziej interesujących teorii dotyczących przyczyn powstawania oraz terapii dysleksji jest teoria opracowana przez Ronalda D. Davisa. Znaczącym faktem jest, że Davis sam jest dyslektykiem i jego teoria powstała w oparciu o osobiste doświadczenia autora, a skuteczność opracowanej przez niego metody terapii sięga ponad 90 %. Davis nie odrzuca także innych teorii dotyczących powstawania dysleksji, a jedynie wskazuje ich niedoskonałości i możliwy inny sposób interpretacji wyników badań.
Według Davisa przyczyny dysleksji związane są ze specyficznym sposobem myślenia, który charakteryzuje osoby dyslektyczne, czyli myśleniem niewerbalnym. Generalnie ludzie posługują się dwoma typami myślenia: werbalnym i niewerbalnym, używając ich wymiennie. W sposobie myślenia dyslektyków zdecydowanie przeważa myślenie niewerbalne. Co to jednak oznacza i jakie ma znaczenie dla zrozumienia istoty dysleksji oraz jej terapii? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy wgłębić się nieco w tajniki ludzkiego umysłu i zapoznać się z rodzajami myślenia, jakimi się posługujemy.
Myślimy słowami czy obrazami?
Myślenie werbalne to w uproszczeniu myślenie za pomocą słów. Możemy sobie je wyobrazić jako rodzaj wewnętrznego monologu. Ten sposób myślenia może się jednak rozwinąć dopiero w momencie, gdy dziecko opanuje umiejętność posługiwania się mową. Dzieci uczą się mówić w różnym wieku, a przecież do tego czasu także myślą. Myślenie werbalne jest więc metodą wyuczoną.
Niewerbalny sposób myślenia jest bardziej podstawową cechą ludzkiego umysłu. W uproszczeniu możemy określić go jako myślenie za pomocą obrazów. Davis nazywa je obrazami mentalnymi. Obrazy mentalne następują jeden po drugim i układają się w rodzaj trójwymiarowego filmu, który zawiera nie tylko obraz i dźwięk, lecz także inne elementy, które odbieramy za pomocą zmysłów np.: smaki, zapachy, a także uczucia.
Myślenie niewerbalne zachodzi niezwykle szybko, właściwie nieświadomie. Osoba myśląca w ten sposób nie jest w stanie świadomie zarejestrować przesuwających się w jej umyśle obrazów. Dlatego dyslektycy często nie są świadomi tego, o czym myślą, i zapytani o to, nie potrafią udzielić odpowiedzi. Mimo tego zdają sobie sprawę, że jakiś proces myślowy w ich umyśle przebiega oraz pojawia się rozwiązanie problemu bądź zadania.
Myślenie obrazami sprawia, że posługujący się nim patrzą na świat z szerokiej perspektywy, problemy postrzegają całościowo, bez konieczności rozkładania ich na poszczególne elementy. Do rozwiązania problemu dochodzą opierając się na powstałym w ich umyśle obrazie mentalnym. Mają doskonale rozwiniętą wyobraźnię. Dlatego są świetnymi strategami, są kreatywni, praktyczni i świetnie radzą sobie z rozwiązywaniem realnych problemów. Mają jednak problem z rozumowaniem linearnym, kiedy trzeba spojrzeć na zagadnienie lub przedstawić sposób rozwiązania problemu krok po kroku. Osoby myślące werbalnie zaczynają rozwiązywanie problemu od analizowania poszczególnych fragmentów danych, a następnie łączą je ze sobą sekwencyjnie, jeden po drugim.
Różnice pomiędzy obydwoma sposobami myślenia doskonale obrazuje zaprezentowany przez Davisa przykład rozwiązania prostego zadania matematycznego.
Myślenie niewerbalne a matematyka
Osoby myślące werbalnie rozwiązując zadanie matematyczne wykonują serie wyuczonych procesów. Przeprowadzają następujące po sobie działania matematyczne, aby w końcowym etapie otrzymać wynik. Bez problemu potrafią przedstawić w jaki sposób doszły do rozwiązania zadania i omówić każde jego stadium. Jednak w miarę jak arytmetyka staje się coraz bardziej skomplikowana, trzeba pamiętać coraz więcej zasad i wykonywać coraz więcej kroków.
Gdy działania matematyczne są przeprowadzane przez osobę posługującą się arytmetyką w sposób obrazowy, rozwiązanie zadania jest wynikiem manipulacji obrazami mentalnymi.
Aby lepiej zrozumieć powyższe wyjaśnienia prześledźmy przykład sposobów rozwiązania prostego zadania matematycznego przez osoby reprezentujące oba typy myślenia. Zadanie brzmi: „W słoiku jest dwanaście ciasteczek, które należy podzielić po równo pomiędzy czworo przyjaciół. Ile ciasteczek dostanie każdy z nich?”
Osoba myśląca słowami zadanie rozwiąże w następujący sposób:
1. Dwanaście ciasteczek.
2. Dzieli się je pomiędzy czterech przyjaciół.
3. Każdy dostaje tyle samo.
4. To oznacza: dwanaście ciasteczek dzieli się pomiędzy czterech przyjaciół.
5. Dzielimy dwanaście na cztery.
6. Dwanaście dzielone na cztery daje trzy.
7. Więc każdy z przyjaciół dostaje trzy ciastka.
8. Więc odpowiedzią jest trzy.
Osoba myśląca obrazami doświadcza serii obrazów:
1. Puszka z ciasteczkami oraz on sam z trójką przyjaciół wokół niej.
2. Każde z dzieci bierze po jednym ciasteczku.
3. Każde z dzieci bierze następne ciasteczko.
4. Każde z dzieci bierze kolejne ciasteczko i puszka jest pusta.
5. Więc on ma teraz trzy ciasteczka i to jest właściwa odpowiedź.
Osoba myśląca słowami rozważa problem symbolicznie, za pomocą działań arytmetycznych. Osoba myśląca obrazami podświadomie przesuwa w myślach serię obrazów mentalnych, które pozwalają na otrzymanie końcowej odpowiedzi bez konieczności przeprowadzania arytmetycznych działań. W powyższym przykładzie osoba myśląca werbalnie potrzebowała ośmiu działań i kilku sekund, by dojść do odpowiedzi. Osoba myśląca obrazami zrobiła to samo w pięciu działaniach i w czasie ułamka sekundy. Myślący słowami mógłby wyjaśnić i opisać dokładnie, jak doszedł do odpowiedzi. Myślący obrazami nie był by nawet świadomy przetwarzanych obrazów. Procesy myślowe zaszły w jego umyśle tak szybko, że nie jest on zdolny do wyjaśnienia lub opisania tego. Problem, jaki się w tym przypadku pojawia, wynika z charakteru programów szkolnych, które wymagają od ucznia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zadanie zostało rozwiązane. Osoby myślące obrazami, nie będą potrafiły sprostać tym wymaganiom bez zastosowania odpowiedniej terapii.
Oko umysłu
Osoby myślące obrazami posiadają szczególną zdolność wprowadzania się w stan tzw. dezorientacji. Robią to w sytuacji, gdy czują się zagubione lub szczególnie czymś zaintrygowane. Stan dezorientacji pozwala na swobodne obracanie przedmiotu w myślach i oglądanie go z różnych perspektyw. Przypomina to obracanie trójwymiarowego modelu w komputerze, by obejrzeć wszystkie jego strony. Taka zdolność bywa też niestety źródłem problemów. Stan dezorientacji pojawia się w sytuacjach, kiedy dyslektyk doświadcza poczucia zamętu. Zaś to poczucie pojawia się, kiedy dyslektyk myślący obrazami napotyka na symbol, który nie wywołuje w jego umyśle obrazu mentalnego. Np. gdy podczas czytania osoba styka się ze słowami, których treści nie można przedstawić za pomocą obrazu. Stan dezorientacji powoduje wówczas zniekształcenie odbieranego zmysłami obrazu. To natomiast prowadzi np. do pomijania i przestawiania liter, cyfr i słów, może powodować nadmierną aktywność i trudności w koncentracji uwagi, a także problemy z wykonywaniem działań matematycznych – czyli objawy zaburzeń uczenia się i koncentracji, które Davis określa wspólnym mianem dysleksji.
Dyslektyk, który nauczył się używać dezorientacji we wczesnym okresie życia, by postrzegać świat na różne sposoby przemieszcza w tym celu swój punkt orientacji. Ów punkt orientacji Davis nazywa okiem umysłu. W ten sposób określa on fikcyjne miejsce w przestrzeni, z którego człowiek odbiera większość bodźców percepcyjnych: obraz, dźwięk, równowagę, ruch.
Osoby, które nie są dyslektykami postrzegają świat z ustalonego punktu orientacji. Większość ludzi ma poczucie, że miejsce to znajdującego się za oczami. Dyslektycy, potrafią przesuwać swoje oko umysłu, by móc zmieniać perspektywę patrzenia na przedmiot. Na przykład, kiedy dyslektyk myli literę b z d, jest bardzo możliwe, że litera ta jest oglądana od tyłu – oko umysłu patrzy na nią z drugiej strony kartki. Umiejętność taka może być bardzo przydatna. Jednak gdy mamy do czynienia z dwuwymiarowym symbolem, np. tekstem, oko umysłu musi być ustawione prawidłowo, żeby tekst odczytać prawidłowo. Odpowiednie ustawienie oka umysłu oznacza takie ustawienie, by percepcja świata była konsekwentna i prawidłowa. Na tym właśnie polega orientacja, a w jej zaburzeniach Davis upatruje przyczyn dysleksji.
Dlatego jedna z procedur w terapii dysleksji polega na przywróceniu orientacji, czyli na odpowiedniej kontroli oka umysłu. Specjalna seria ćwiczeń, opracowana przez Davisa, pozwala na dokładne odnalezienie lokalizacji punktu percepcji i kontrolę stanu dezorientacji. Dyslektycy, którzy poddali się tej terapii byli niezwykle zaskoczeni faktem, że ktoś tak dogłębnie zrozumiał sposób ich myślenia oraz, że w niezwykle prosty sposób ich problemy mogą zostać rozwiązane.
Ewa Kozik, Mem Pracownia Rozwoju Zdolności Poznawczych
Licencja: Creative Commons
