Kodyfikacja ta zawarła bowiem całość prawa rzymskiego. Stała się ona podstawą rozwoju praw wszystkich państw Europy kontynentalnej. Pomimo upływu bez mała 1 600 lat od jej powstania jest ona nadal posiłkowo stosowana w takich krajach jak Sri Lanka, RPA, czy San Marino.
Prace nad tą wielką kodyfikacją rozpoczęły się 23 lutego 528 r., kiedy to cesarz Justynian Wielki konstytucją Haec powołał siedmioosobową komisję, z Trybonianusem i Theophilusem na czele. Celem tej komisji było opracowanie jednolitego zbioru rozporządzeń cesarskich. Miała usunąć to co było w nich przestarzałe i sprzeczne, a zachować przepisy istotne i właściwe. Pracę tą komisja ukończyła po około roku. W dniu 7 kwietnia 529 r., konstytucją Summa cesarz Justynian Wielki wprowadził ułożony przez komisje zbiór jako Codex Justinianus. Kodeks ten nosił potem nazwę Codex vetus.
Ułożenie wskazanego wyżej kodeksu konstytucji cesarskich nie oznaczało końca prac kodyfikacyjnych. W dniu 15 grudnia 530 r., konstytucją Deo auctore cesarz powołał komisję z Trybonianem na czele. Komisja liczyła w sumie 16 osób, w jej skład weszli min. Theophilus, Cratianus, Dorotheus i Anatolus. Celem tej komisji było opracowanie pism jurystów w sposób systematyczny. Do stworzenia tego zbioru pism prawników wykorzystano fragmenty 40 jurystów. Przerobiono 2 000 ksiąg, z których wykorzystano 1625 ksiąg. Tego niewyobrażalnego dzieła komisja dokonała w zaskakująco szybkim czasie – 3 lat (początkowo przewidywano, że prace zostaną ukończone w ciągu lat 10). Tak szybki postęp prac sprawia, że część uczonych uważa, że istniał wcześniejszy zbiór zw. Predigesta i to właśnie do tego zbioru, a nie bezpośrednio do pism jurystów sięgali prawnicy komisji. Teza ta nie ma jednak jak dotąd mocnych podstaw naukowych.
Komisja opracowując pisma jurystów mogła zmieniać treść ich wypowiedzi (interpolacje). W toku tego etapu prac istotne znaczenie miała także działalność samego Justyniana Wielkiego, który w razie zaistnienia jakiś wątpliwości prawnych rozstrzygał je wydając stosowne rozporządzenie. Efektem było dzieło liczące 50 ksiąg, które dzieli się na tytuły, a te na fragmenty, zaś dłuższe fragmenty na paragrafy. Każdy fragment zaczyna się od imienia jurysty, od którego pochodzi. Zbiór zawiera nie tylko prawo prywatne, ale także prawo karne (libri terribles).
W dniu 15 grudnia 533 r. dzieło przedmiotowej komisji zostało wprowadzone przez cesarza konstytucją Tanta. Zbiór ten zwany Digesta lub Pandectae miał obowiązywać od dnia 30 grudnia 533 r.
W dniu 21 listopada 533 r. Justynian Wielki wydał konstytucję Imperatoriam, wprowadził urzędowy podręcznik do nauki prawa w szkołach pt. Institutiones. Podręcznik ten opracowany został przez Theofilusa i Dorotheusa pod przewodnictwem Trybonianusa (Tryboniana). Miał on moc obowiązującą ustawy i był częścią Kodyfikacji Justyniańskiej. Złożony był z 4 ksiąg, podzielonych na tytuły, te zaś na paragrafy.
Wydanie Digestów spowodowało konieczność uzgodnienia z ich treścią kodeksu konstytucji cesarskich. Z tego względu w dniu 11 listopada 534 r. konstytucją Cordi Justynian Wielki wydał kodeks konstytucji cesarskich w nowej redakcji, jako tzw. Codex repetitae praelectionis z datą obowiązywania od 29 grudnia 534 r. Stosownych prac dostosowawczych dokonali Trybonianus i Dorotheus.
W konstytucji Cordi zapowiedziano, że kodyfikacja będzie uzupełniana przez nowe ustawy, tzw. Novellae leges. Planowany urzędowy zbiór nowel nie doszedł jednak do skutku. Pojawiły się jednak zbiory prywatne takie jak:
* Epitome Iuliani – ułożony przez Juliana, profesora prawa w Konstantynopolu;
* Autenthicum – powstały w VI w. w Italii;
* Edicata Iustiniani.
* Kodyfikacja Justyniańska (bez Digestów) oraz nowele zostały wprowadzone w Italii na prośbę biskupa Rzymu Vigiliusa na podstawie aktu z 554 r. – tzw. Sanctio pragmatica pro petitione Vigilii. Jednakże w 568 r. większa część Italii została podbita przez Longobardów, co spowodowało, że Kodyfikacja Justyniana zachowała moc obowiązującą jedynie w Egzarchacie Raweńskim.
Cesarz Justynian Wielki zabronił pisania komentarzy do Kodyfikacji Justyniańskiej. Wolno było jedynie ją tłumaczyć i wskazywać miejsca podobne. W zakresie jej stosowania na wschodzie istotną przeszkodą była bariera językowa. W konsekwencji powstawały dalsze jej opracowania dostosowujące ją do realiów Bizancjum. Wśród tych opracowań wskazać należy na:
* greckie tłumaczenie Instytucji, dokonane przez Theophilusa – tzw. Grecka parafraza Instytucji (Institutionum parphrasis Graeca), zwana też Parafrazą Teofila;
* Ekloge – czyli grecki wyciąg z Kodyfikacji Justyniańskiej dokonany w VIII w. na polecenie cesarza Leona III Izauryjczyka;
* w IX w. cesarz Bazyli I rozpoczął prace legislacyjne, kontynuowane przez jego syna Leona VI Filozofa, które doprowadziły najpierw do wydania podręcznika prawa obowiązującego pt. Procheiron (879 r.), a następnie liczącego 60 ksiąg zbioru zwanego Basilika stanowiącego pełne greckie opracowanie zbiorów justyniańskich (Kodeks, Digesta i Nowele);
* z czasów Leona VI Filozofa pochodzi także Eparchom biblion (księga pretorska) o ustroju cechów rzemieślniczych. Jest natomiast kwestią sporną czy z tych czasów pochodza małe dziełka kodyfikacyjne: Nomos Georgikos (prawo agrarne), Nomos Rhodion Nautikos (prawo morskie rodyjskie), Nomos Stratiotikos (prawo wojskowe);
* w X w., za czasów cesarza Konstantyna Porphirogenety powstała Epitome Bazylik;
* dla potrzeb praktyki powstawały też skrócone opracowania Bazylik, np. Synopsis Basilicorum (poł. X w.), Tipucitus (XII w.), czy Hexabibos (wyciąg w 6 księgach dokonany około 1345 r. przez Konstantyna Harmenopulosa z Salonik na podstawie Procheironu).
Na zachodzie rozwój prawa rzymskiego w oparciu o Kodyfikację Justyniańską rozpoczął się w połowie XI w., kiedy to odkryto we Włoszech rękopis Digestów. Przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania prawem rzymskim. Głównym ośrodkiem nauki tego prawa był wtenczas uniwersytet w Bolonii. Powstała tam szkoła glosatorów, która stawiała sobie za cel wytłumaczenie znaczenia poszczególnych zdań tekstu prawnego. Szkoła ta stosowała metodę egzegezy (operacje logiczne objaśniania i tłumaczenia). Objaśnienia umieszczano na magnesie – glosa marginalna (glossa marginalis) albo między wierszami – glosa interlinearna (glossa interlinealis). Założycielem szkoły był Irnerius. Innymi przedstawicielami byli min.: czterech uczniów Irneriusa, tzw. quattuor doctores – Martinus, Bulgarus, Hugo i Jacobus¸ a także Aso oraz Placentinus. W XIII w. glosator Accursius zebrał dorobek glosatorów w dziele Glossa ordinaria. Dzieło to zyskało znaczny autorytet w sądownictwie, czego wyrazem było powiedzenie quiquid non agnoscit Glossa, non agnoscit curia (czego nie zna Glosa, nie jest uznane przez sąd).
W XIV w. na terenie Włoch powstała nowa szkoła – szkoła komentatorów (postglosatorów, konsyliatorów). Nazwa pochodzi od obszernych komentarzy pisanych do opracowanej przez glosatorów Kodyfikacji Justyniańskiej. Celem kierunku było przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb ówczesnej praktyki. Ich twórczość dała początek nowym dziedzinom prawa: prawu handlowemu, prawu międzynarodowemu prywatnemu i nauce o pieniądzu. Byli twórcami nauki odrodzonego prawa rzymskiego, które zaczęło przenikać jako prawo powszechne – ius commune. Najwybitniejszymi przedstawicielami tego kierunku byli: Bartolus de Saxoferrato – największy prawnik średniowiecza, książę jurystów, o którego autorytecie świadczy powiedzenie nemo iurista nisi Bartolista (nie jest prawnikiem, kto nie jest Bartolistą), a także uczeń Bartolusa – Baldus de Ubaldis.
W roku 1583 całość Kodyfikacji Justyniańskiej oraz Nowele opublikował Dionysius Gothofredus, nazywając ów zbiór Corpus Iuris Civilis.
