Pierwsze pokarmy
Najwcześniej dzieci karmiono papkami zbożowymi przygotowanymi na wodzie lub mleku zwierzęcym, które łatwo się psuły i mogły wywoływać biegunki. Na terenach chłodniejszych dominowały owsianki, kasze jęczmienne i jaglane, a w cieplejszych regionach rozdrobnione daktyle, soczewica czy ugotowane warzywa strączkowe. Do papek często dodawano mleko krowie, owcze albo kozie, rozcieńczane wodą, co zwiększało ryzyko zakażeń pasożytniczych i bakteryjnych. Mięso pojawiało się bardzo późno, często dopiero około 2 roku życia, bo wymagało żucia, a brakowało sposobów, by rozdrobnić je dla niemowlęcia.
Jednym z częstych pokarmów przejściowych był chleb rozmiękczony w wodzie, piwie albo mleku. Archeologiczne znaleziska z XI–XII wieku w Europie wskazują na resztki zbóż w naczyniach dziecięcych. Tłuszcze zwierzęce pojawiały się wcześnie, bo łatwo było nimi wzbogacić prostą papkę. Z kolei owoce i warzywa wprowadzano sezonowo, bez świadomości wartości odżywczych – liczyła się dostępność, nie bilansowanie diety.
Wpływ kultury i warunków
Rozszerzanie diety różniło się w zależności od pozycji społecznej. Dzieci możnych dostawały mięso i mleko częściej, bo dostęp do zasobów był większy. W rodzinach chłopskich dominowały zboża i warzywa, co skutkowało niedoborami żelaza i witamin. Badania kości dzieci z tego okresu pokazują częste ślady anemii i opóźnienia wzrostu. Brak lodówek sprawiał, że mięso i mleko szybko się psuły, więc dieta najmłodszych była monotonna i uboga w białko zwierzęce.
Typowe produkty w diecie niemowląt i małych dzieci 1000 lat temu to:
- papki zbożowe (owies, jęczmień, proso, pszenica)
- mleko kozie, owcze lub krowie, rozcieńczone wodą
- chleb namaczany w płynach
- rozgotowane warzywa strączkowe i korzeniowe
- owoce sezonowe (jabłka, gruszki, daktyle, figi)
- tłuszcze zwierzęce w niewielkich ilościach
Konsekwencje zdrowotne
Dzieci karmione zbyt wcześnie pokarmami stałymi były narażone na infekcje przewodu pokarmowego, bo woda używana do przygotowywania posiłków często była zanieczyszczona. Zbyt długie pozostawanie wyłącznie na mleku matki również zwiększało ryzyko niedoborów żelaza po 6 miesiącu życia. Wysoka śmiertelność niemowląt – sięgająca 200 na 1000 urodzeń – pokazuje, jak bardzo niewydolne były ówczesne praktyki żywieniowe.
Różnice regionalne były ogromne: w krajach arabskich dzieci dostawały rozdrobnione daktyle zmieszane z mlekiem, w Skandynawii papki z ryb i kasz, a w Europie Środkowej głównie rozgotowane zboża. W każdym z tych miejsc brakowało higieny i świadomości o mikroelementach, co prowadziło do podobnych problemów – zahamowania wzrostu, deformacji kości, wysokiej chorobowości.
Rozszerzanie diety tysiąc lat temu było bardziej strategią przetrwania niż świadomym procesem. Dominowały zboża, mleko zwierzęce i rozdrobnione produkty lokalne, wprowadzane często zbyt późno albo zbyt wcześnie w stosunku do potrzeb rozwojowych. Brak wiedzy o składnikach odżywczych i brak higieny sprawiały, że jedzenie, które miało wzmacniać, często stawało się źródłem chorób. Dziś wydaje się to prymitywne, ale dla dzieci urodzonych w tamtym czasie każda miska owsianki mogła decydować o przeżyciu.
