Poszczególne księgi Starego Testamentu powstawały na przestrzeni wielu wieków. Najstarszymi z nich są prawdopodobnie Księgi Mojżeszowe (tak zwany Pięcioksiąg, Prawo Mojżesza lub Tora) i to im właśnie przyjrzymy się nieco bliżej.
Kto napisał Księgi Mojżesza?
Na pierwszy rzut oka to pytanie może wyglądać się absurdalne, ale jak na ironię właśnie wokół tego tematu toczy się wiele dyskusji w środowisku biblistów.
Biblia jednoznacznie stwierdza, że autorem tych ksiąg był Mojżesz. Informację taką mamy chociażby w samych Księgach Mojżeszowych. Podobną opinię znajdujemy w kilkunastu innych księgach Biblii, w tym również w wypowiedziach Jezusa. Jeśli więc podważymy mojżeszowe autorstwo Pięcioksięgu, tym samym burzymy autorytet wielu biblijnych wypowiedzi. Chyba właśnie dlatego krytycy podjęli bardzo zdecydowane kroki, żeby zakwestionować ten element.
Zauważono, że tekst tych ksiąg nie jest jednolity, że zawiera wiele powtórzeń, w których jedno wydarzenie opisywane jest kilkakrotnie, zwracając uwagę na różne szczegóły. Stwierdzono również, że poszczególne fragmenty stosują odmienne słownictwo, a szczególnie innymi określeniami nazywa się Boga. Wysunięto więc hipotezę, że Pięcioksiąg jest jedynie zbiorem różnych starożytnych opowieści, które mogą mieć niewiele wspólnego z Mojżeszem. Stwierdzono, że najprawdopodobniej jest to kompilacja czterech oddzielnych dokumentów, które zostały spisane w kilkaset lat po wydarzeniach opisywanych w tych księgach.
Tego typu argumentacja, jakkolwiek brzmi poważnie, nie opiera się jednak na solidnych podstawach. Wieloletnie badania nad tekstem wykazały, że nie jest możliwe jednoznaczne określenie, które fragmenty należałoby przyporządkować do którego z czterech pierwotnych dokumentów. Zarówno słownictwo, jak i inne cechy literackie przeplatają się w bardzo płynny sposób, co sprawia, że tekst jest dużo bardziej jednolity, niż się na początku spodziewano. Ponadto kilkakrotne przedstawianie tego samego wydarzenia było charakterystyczne dla starożytnego sposobu opowiadania i nie powinno nikogo dziwić. Hipotezy krytykujące mojżeszowe autorstwo tych ksiąg są więc próbą interpretacji dzieła starożytnego za pomocą współczesnych zwyczajów pisarskich.
Mamy więc z jednej strony dość swobodną hipotezę, nie popartą wystarczającymi argumentami, a z drugiej strony opinie kilkunastu pisarzy biblijnych, żyjących na przestrzeni kilkuset lat, którzy zgodnie twierdzili, że Pięcioksiąg spisał Mojżesz. Wydaje się więc uzasadnione przypisanie autorstwa właśnie jemu.
Kiedy żył Mojżesz?
Na ten temat również toczy się sporo dyskusji. Dotyczą one głównie wydarzenia, w którym Izraelici pod przywództwem Mojżesza wyszli z niewoli egipskiej. Jest to jedno z nielicznych wydarzeń, mogące pozostawić pewne ślady w badaniach archeologicznych, które pozwoliłyby na oszacowanie, w którym wieku żył Mojżesz.
Tutaj również toczy się sporo dyskusji na płaszczyźnie historycznej. Obecnie większość historyków jest zdania, że wyjście z Egiptu należałoby umiejscowić gdzieś w XII w. przed Chr. Problemem polega na tym, że sprawozdanie biblijne dość konsekwentnie stwierdza, że było to dwa wieki wcześniej, około 1446 r. przed Chr.
Trzeba podkreślić, że opinia historyków jest w tym przypadku jedynie przypuszczeniem, ponieważ nie odkryto jak dotąd „niezbitych” dowodów archeologicznych, które przeważałyby jednoznacznie na korzyść którejkolwiek teorii. Wobec braku jednoznacznych przesłanek historycznych wydaje się więc uzasadnione przyjęcie informacji zawartej w samej Biblii. Zauważmy, że księga ta jest przecież podstawą do uznania istnienia takiej postaci, jak Mojżesz. Wynika z tego, że żył on w XV w. przed Chr.
Czy Mojżesz umiał pisać?
Kolejnym zagadnieniem, które dotyczy Mojżesza jest to, czy w jego czasach istniało już pismo. Przez wiele lat twierdzono, że w XV w. nie było mowy o piśmie alfabetycznym, więc ewentualne opowieści Mojżesza były co najwyżej przekazywane drogą ustną. Jednak Biblia jednoznacznie stwierdza, że Mojżesz zapisał swoje księgi. Warto więc przyjrzeć się bliżej temu problemowi.
Na czym opierały się twierdzenia, według których Mojżesz nie umiał pisać? Głównie na tym, że archeologia jeszcze do niedawna nie znalazła żadnych przykładów pisma alfabetycznego z tamtego okresu. Zauważmy więc, że krytyka biblii opierała się w tym przypadku nie tyle na odkryciach, co na ich braku…
Sprawę jednak rozstrzygnęły znaleziska w Serabit El-Chadim (pismo protosynaickie), oraz w Ras Szamra (pismo ugaryckie). Co prawda tylko pierwsze z nich mogło być podstawą dla pisma, którym posługiwał się Mojżesz, ale obydwa odkrycia dowodzą, że stosowanie alfabetu nie było niczym nadzwyczajnym przed XV w. przed Chr. Najwyraźniej więc spisanie Pięcioksięgu przez Mojżesza było możliwe już w tym okresie.
Kto i kiedy spisał więc Pięcioksiąg?
Jak widać, sprawa jest dość złożona, ale spróbujmy podsumować wszystkie problemy. Sprawozdanie biblijne mówi jednoznacznie, że Mojżesz spisał te księgi osobiście i zrobił to w XV w. przed Chr. Istnieją teorie, które próbują podważyć to twierdzenie, ale nie dostarczają jednoznacznych dowodów, które upoważniałyby je do tak śmiałych stwierdzeń. Wobec braku wystarczających przesłanek krytycznych, jedynym rozsądnym wyjściem wydaje się więc przyjęcie informacji zawartej w samej Biblii. Nie pierwszy raz zresztą okazuje się, że jej sprawozdania historyczne są wiarygodne.
Jak stary jest zatem Stary Testament? Chciałbym uroczyście oświadczyć, że ma on już około trzy i pół tysiąca lat (a przynajmniej taki wiek posiadają jego pierwsze księgi).
