Najważniejszym czynnikiem tego ryzyka są niewątpliwie często zmieniające się przepisy prawa podatkowego, następnym – niejasność przepisów pozwalająca na niejednoznaczną ich interpretację oraz niewątpliwie restrykcyjna polityka prowadzenia kontroli podatkowych. Do powyższych elementów dochodzi ryzyko zakwestionowania w trakcie kontroli podatkowej mocy dowodowej ksiąg podatkowych i określenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania.
Kiedy organ podatkowy ma prawo dokonać oszacowania?
Może się tak zdarzyć np. w momencie stwierdzenia, że zapisy dokonywane w księgach podatkowych nie odzwierciedlają stanu rzeczywistego, co z kolei skutkuje uznaniem ich za nierzetelne na podstawie art. 193 Ordynacji podatkowej dalej o.p. Konsekwencją uznania ksiąg za nierzetelne będzie odmówienie im mocy dowodowej.
Wybór sześciu metod możliwych do zastosowania przez organy podatkowe został ujęty w art. 23 § 3 o.p. Odwołują się one do szeregu elementów ekonomicznych takich jak obrót, dochód, majątek, zdolność produkcyjna. Ustawodawca, zdając sobie sprawę ze złożoności procesów gospodarczych, wskazał w art. 23 § 4 o.p., że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie można zastosować metod wymienionych w art. 23 § 3 o.p., organ podatkowy może w inny sposób oszacować podstawę opodatkowania.
Jednakże nie tylko Ordynacja podatkowa zawiera zapisy dotyczące oszacowania dochodu. Odmówienie mocy dowodowej księgom podatnika rodzi szereg skutków prawno – podatkowych wynikających także z odrębnych ustaw.
W jakim przypadku unikniemy odpowiedzialności karnej skarbowej?
Przepisem pozwalającym przedsiębiorcy uniknięcie odpowiedzialności wynikających z Kodeksu karnego skarbowego jest na pewno art. 14c ust. 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej. Pozwala on bowiem kontrolowanemu, w terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu kontroli, o ile oczywiście zgadza się on z ustaleniami kontroli, skorygować w zakresie objętym postępowaniem kontrolnym uprzednio złożoną deklarację podatkową. Natomiast na podstawie art. 16 a Kodeksu karnego skarbowego przedsiębiorca, który złożył w takim trybie korektę deklaracji nie będzie podlegał karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenia skarbowe, o ile w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez organ uszczuploną należność.
Możliwość złożenia korekty deklaracji po zakończeniu kontroli podatkowej dotyczy także kontroli, w których stwierdzono nierzetelność ksiąg podatkowych i określono dochód podlegający opodatkowaniu w drodze oszacowania.
Co nam grozi za nierzetelne księgi?
Oprócz określenia dochodu w wysokości odbiegającej (czasami znacznie) od wartości zadeklarowanej przez podatnika, podatnikowi grożą konsekwencje z Kodeksu karnego skarbowego czy ustawy o rachunkowości za nierzetelne księgi.
Odpowiedzialność za nierzetelność ksiąg podatkowych została określona w art. 61 kks, według którego sprawca podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych. Nierzetelny podatnik może również podlegać odpowiedzialności na podstawie art. 56 kks, który znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy w złożonych przez siebie deklaracjach podatnik podaje lub zataja nieprawdę, przez co naraża podatek na uszczuplenie. Jednakże w przypadku skorzystania przez podatnika z przywileju korekty uprzednio złożonej deklaracji w trybie art. 14 c ustawy o kontroli skarbowej, odpowiedzialność z art. 56 kks zostaje wyłączona.
Ponadto nierzetelny przedsiębiorca może podlegać przepisom karnym zawartym w rozdziale 9 ustawy o rachunkowości. Będący przedmiotem tych rozważań, przypadek nierzetelności ksiąg podatkowych, podlega na podstawie art. 77 ustawy o rachunkowości karze grzywny lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
