Atopia to termin określający genetycznie uwarunkowaną reakcję obronną organizmu, która występuje w kontakcie nawet z minimalnymi dawkami antygenów. Układ immunologiczny osoby dotkniętej atopią reaguje w sposób chorobowy na kontakt z substancjami, które u reszty ludzi nie wywołują niekorzystnych objawów. Powszechnie uważa się atopię za chorobę cywilizacyjną, albowiem jeszcze na początku XX w. chorował na nią mniej niż 1% światowej populacji. W dzisiejszych czasach, a więc mniej więcej sto lat później, w niektórych rejonach świata blisko 1/3 ludzkości cierpi na opisywaną przypadłość. W naszym kraju schorzenie o charakterze atopowym diagnozuje się średnio u co czwartego nowonarodzonego dziecka, a najwięcej tego typu dolegliwości związanych jest z narządami bezpośrednio wystawionymi na działanie szkodzących alergenów, czyli z organami układu pokarmowego, oddechowego, no i oczywiście ze skórą.
Atopowe zapalenie skóry, jak sama nazwa wskazuje, to choroba zapalna skóry o charakterze atopowym. Jest to schorzenie przewlekłe, a jego objawy występują nawrotowo. Głównym z objawów jest bardzo silny świąd skóry, którego nasilenie nie odpowiada charakterowi bodźca go wywołującego. Dotychczas nie ustalono jednoznacznie mechanizmu powstawania wspomnianego świądu, wiadomo jednakże, iż powstaje on w wyniku reakcji alergicznej. Poza uporczywym swędzeniem wśród najważniejszych symptomów AZS należy wyróżnić zmiany występujące w budowie i fizjologii skóry, a także niewłaściwe funkcjonowanie układu odpornościowego w kontakcie z pewnymi bodźcami.
Na świecie zauważa się systematyczny wzrost zachorowań na atopowe zapalenie skóry, zwłaszcza w krajach dobrze rozwiniętych, gdzie przemysł odgrywa istotną rolę w narodowej gospodarce. Stwierdzono, że AZS o wiele częściej dotyka rasę białą (tzw. kaukaską) niż pozostałe, a mniej więcej 50% zachorowań na tę dolegliwość notuje się w pierwszym półroczu życia danego człowieka. Choroba w około ¾ przypadków ujawnia się do ukończenia pierwszego roku życia, a w następnych latach ryzyko jej wystąpienia znacznie spada (w przedziale wiekowym od 6 do 20 roku życia stwierdza się jedynie ok. 10% nowych zachorowań). Niemniej jednak w sporadycznych przypadkach objawy AZS mogą wystąpić w każdym wieku – w grupie młodzieży i dorosłych dwukrotnie częściej zapadają na tę chorobę kobiety. Objawy kliniczne choroby, stopień ich nasilenia oraz umiejscowienie zmian powstających na skórze wynikają z wieku danej osoby, a ponadto mogą one samoistnie ustępować i pojawiać się naprzemiennie bądź występować permanentnie.
W okresie niemowlęcym, a więc od narodzin do ukończenia drugiego roku życia, na skórze osoby chorej na AZS pojawiają się charakterystyczne zmiany w postaci strupów, nadżerek, pęcherzy oraz grudek. Zauważa się ponadto matowy kolor owłosienia, a włosy same w sobie są cienkie i łatwo się łamią. Wspomniane zmiany skórne powstają w przeważającej części na owłosionej skórze głowy, policzkach, płatkach usznych i czole. Jeżeli są to zmiany sączące, może dochodzić do wtórnego zakażenia – należy w związku z tym szczególnie dbać o sterylność pomieszczenia, w którym znajduje się dziecko, a także należycie dbać o jego higienę. Cięższe przypadki atopowego zapalenia skóry wywołują zmiany skórne również na tułowiu, kończynach oraz pośladkach. Choroba, która ujawniła się w wieku niemowlęcym, zwiększa ryzyko wystąpienia innych dolegliwości o podłożu atopowym w przyszłości (np. astmy), jednakże objawy AZS u mniej więcej połowy dzieci ustąpią do momentu ukończenia drugiego roku życia.
U starszych dzieci, w przedziale wiekowym od 3 do 11 lat, sączące zmiany skórne występują znacznie rzadziej, natomiast często pojawiają się pozostałe z wymienionych deformacji. Tym razem zmiany na skórze pojawiają się na całej długości rąk, a także na dłoniach i stopach (również ich wewnętrznych stronach), dookoła kostek i nadgarstków, a także w zgięciach w okolicy stawów kolanowych i łokciowych. Takie rozmieszczenie skórnych zmian wynika z większej potliwości wymienionych obszarów, a także ich podrażnienia mechanicznego, powstającego w wyniku ruchu. Za sprawą naturalnie występujących drobnych urazów oraz dużej potliwości gojenie się zmian skórnych jest bardzo utrudnione, więc często dochodzi do zakażeń bakteryjnych oraz powiększenia węzłów chłonnych znajdujących się w pobliżu występowania owych zmian, co w oczywisty sposób nie ułatwia przebiegu choroby.
U młodzieży i dorosłych przebieg choroby charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem okresów zaostrzeń występowania objawów oraz ich samoistnej remisji. Na skórze widoczne są zapalne nacieki, krwiste strupy, a w cięższych przypadkach przypominające łuski blaszki, zaś sama skóra jest szorstka, wysuszona i może przyjmować lekko zbrązowiały kolor. Wspomniane zmiany na skórze pojawiają się symetrycznie, a najwięcej z nich pojawia się na górnej części pleców i poszczególnych kończynach (w tym ramionach, rękach i stopach). Warto zaznaczyć, że silny świąd jest szczególnie dokuczliwy nocą, w związku z czym znacznie utrudnia on zasypianie i może implikować bezsenność, depresję oraz ogólne rozdrażnienie.
Jak widzimy na podstawie przedstawionych powyżej faktów, atopowe zapalenie skóry to choroba, która może mieć różnorodny przebieg. Niejednorodne są bowiem jej objawy, a także okres, w którym wspomniane objawy występują. Dlatego też niezbędna jest stała opieka lekarska, pod którą każdy chory powinien się bezustannie znajdować.
