Czynnik reumatoidalny (RF), antyCCP,przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)

Interpretacja badań reumatologicznych

Dużym problemem w przypadku tych chorób jest to że ich objawy często nakładają się na siebie i czasami trudno jest postawić właściwą diagnozę. Z pomocą przychodzą badania laboratoryjne, pamiętać należy jednak że żadne z opisanych poniżej badań nie daje pewnego rozpoznania a raczej przemawia za którąś z tych chorób. Lekarz reumatolog zestawiając dolegliwości, badania laboratoryjne, badania obrazowe i wywiad rodzinny może dopiero ustalić właściwą diagnozę i wprowadzić odpowiednie leczenie.

Czynnik reumatoidalny (RF, odczyn lateksowy, odczyn Waalera-Rosego)
normy:
w odczynie Waalera-Rosego: < 1/80
w odczynie lateksowym: < 1/40
w ELISA: wartość podana na wyniku

Do wykonania badania wystarczy próbka krwi z żyły obwodowej (np. żyły łokciowej). Nie trzeba się do niego wcześniej jakoś specjalnie przygotowywać.
Badanie wykorzystuje się w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), zwłaszcza wtedy gdy pacjent prezentuje objawy zapalenia stawów, mogące wskazywać na tą chorobę (poranna sztywność stawów, ich obrzęk i bolesność, typowe zmiany stawowe w RTG, charakterystyczne deformacje stawów, guzki reumatyczne w ich okolicy). Poziom czynnika reumatoidalnego (RF) wzrasta w okresach zaostrzenia choroby, natomiast w okresach remisji (ustąpienia objawów choroby) może nie przekraczać normy. RF może być ujemne także we wczesnej fazie choroby i pojawiać się w trakcie jej rozwoju, dlatego często w takich sytuacjach zleca się ponowne wykonanie badania wraz z narastającymi objawami choroby. Dodatni czynnik reumatoidalny towarzyszy około 80-85% przypadków RZS, wynik ujemny przy objawach wskazujących na reumatoidalne zapalenie stawów wcale nie wyklucza choroby a wręcz przeciwnie może wskazywać na gorsze rokowanie i cięższy przebieg choroby. 
Poza RZS dodatni RF występuje często także w zespole Sjogrena (około 75-95% chorych), rzadziej w toczniu rumieniowatym układowym (około 15-35% chorych), twardzinie układowej (20-30%), zapaleniu wielomięśniowym i skórno-mięśniowym (5-10%), mieszanych chorobach tkanki łącznej (50-60%). Spotyka się również dodatnie miana czynnika reumatoidalnego w stanach niereumatologicznych takich jak kiła, trąd, wirusowe zapalenie wątroby, gruźlica, sarkoidoza, niektóre nowotwory, zapalenie wsierdzia, stany po przeszczepach, jednak nie ma on w tych przypadkach większego znaczenia diagnostycznego. Niekiedy zdarza się że ludzie zupełnie zdrowi mają dodatni poziom RF, szansa na to zwiększa się wraz z wiekiem.

Przeciwciała anty-CCP (aCCP, przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowemu peptydowi)
norma: najlepiej korzystać z norm podanych na wyniku

Do wykonania badania wystarczy próbka krwi z żyły obwodowej (np. żyły łokciowej). Do badania nie trzeba się wcześniej jakoś specjalnie przygotowywać.
Badanie ma na celu wykrycie zachodzącego w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) procesu autoimmunologicznego, toczącego się w błonie maziowej stawów chorego. Dodatni wynik badania wskazuje na RZS, wykrywa chorobę nawet we wczesnej fazie i przy fałszywie ujemnym wyniki badania RF. Wyższy poziom przeciwciał anty-CCP zwykle koreluje z cięższym przebiegiem choroby. Dodatnie miano aCCP występuje w około 40-90% przypadkach RZS, tak więc do końca nie potwierdza ani nie wyklucza choroby, lecz jest silnym argumentem przemawiającym za lub przeciw jej obecności. Dodatni wynik może zapowiadać chorobę nawet na kilka lat przed pojawieniem się pierwszych objawów. 
Stosunkowo często wyniki dodatnie spotyka się także w MIZS, natomiast w innych chorobach reumatologicznych dodatnie miano przeciwciał anty-CCP jest stosunkowo rzadkie, tak więc badanie jest przydatne w różnicowaniu RZS z innymi chorobami przebiegającymi z zapaleniem stawów jak zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, toczniem rumieniowatym układowym, zespołem Sjogrena czy innymi podobnymi schorzeniami. 

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)
Norma: miano nie wyższe niż 1:80 (miana wyższe 1:160, 1:340, 1:680, itp.)

Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) służą głównie do diagnostyki tocznia rumieniowatego układowego (SLE). Dodatnie miano przeciwciał przeciwjądrowych występuje u prawie wszystkich cierpiących na to schorzenie. W połączeniu z typowymi dla tocznia objawami (zmiany skórne, bóle stawowo-mięśniowe, nieprawidłowości w morfologii krwi, problemy z nerkami, zapalenie opłucnej) badanie ANA jest chyba najlepszą metodą potwierdzającą chorobę.
Przeciwciała przeciwjądrowe obecne są także w innych schorzeniach takich jak sklerodermia, zespół Sjogrena, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), łuszczyca, pęcherzyca, liszaj płaski, wiele innych chorób autoimmunologicznych (cukrzyca typu I, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, samoistna plamica małopłytkowa i wiele innych). Dodatkowo dodatnie miano przeciwciał przeciwjądrowych stwierdza się także u osób przyjmujących niektóre leki (prokainamid, hydralazyna, izoniazyd, chloropromazyna, sulfonamidy, acebutolol) oraz w niektórych infekcjach (mononukleoza, HCV, malaria, trąd). Dodatni wynik badania może także towarzyszyć niektórym nowotworom (chłoniaki, białaczki, czerniak, guzy lite), bliskim krewnym osób chorych na tocznia oraz niekiedy osobom zupełnie zdrowym i niespokrewnionym z chorymi.
Wynik słabo pozytywny towarzyszy często ludziom zdrowym, częstość takich przypadków wzrasta wraz z wiekiem badanego. Wynik negatywny silnie przemawia przeciwko toczniowi, chociaż całkowicie nie wyklucza choroby, ponieważ zdarzają się nieliczne przypadki SLE pomimo ujemnego miana przeciwciał ANA. Wyższe miano może aczkolwiek nie musi oznaczać nasilenia choroby.
Badając poziom przeciwciał przeciwjądrowych często ustala się tak zwany typ świecenia, pozwala on orientacyjnie określić rodzaj wykrytych przeciwciał ANA i wstępnie zdiagnozować chorobę.
Typy świecenia:
- brzeżne: sugerują tocznia rumieniowatego układowego (SLE)
- homogenne: najczęściej spotykane w toczniu rumieniowatym układowym (SLE), reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS), toczniu wywołanym lekami
- ziarniste, plamiste: przemawiają za toczniem rumieniowatym układowym (SLE), zespołem Sjogrena, reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), twardziną, mieszaną chorobą tkanki łącznej (MCTD)
- jąderkowe: najczęściej w twardzinie i zespole Raynauda
- centromerowe: typowe dla twardziny (zespół CREST)
Często w pierwszej kolejności u osób z podejrzeniem choroby układowej wykonuje się tak zwane przesiewowe badanie na obecność przeciwciał przeciwjądrowych. Jeżeli badanie to wychodzi pozytywnie, dopiero wtedy wykonuje się dokładniejsze badanie oceniające miano przeciwciał, typ świecenia a nawet rodzaj stwierdzonych przeciwciał ANA (antyDNA, anty-Sm, anty-RNP, anty-Ro, anty-La, Scl-70, Jo-1)