Ponieważ krew jest bardzo podatna na zmiany pod wpływem urazów, stresu czy choroby, na jej podstawie bardzo łatwo jest określić stan zdrowia konia. Jeśli chcemy zbadać krew od zdrowego osobnika, należy pamiętać, że powinna być ona pobierana od zwierzęcia wypoczętego, najlepiej rano. Ważne jest także, żeby w przeddzień badania koń nie był zmuszany do zbyt dużego wysiłku fizycznego oraz nie był bezpośrednio po transporcie. Jeśli podczas badania koń był wyraźnie niespokojny i nerwowy – należy to odnotować, gdyż może mieć to wpływ na wyniki. Zachowanie tego typu powoduje najczęściej wzrost wartości hematokrytu i poziomu hemoglobiny, a spadek poziomu glukozy. Krew może pobierać tylko lekarz weterynarii. Badanie krwi pozwala rozwiać wiele wątpliwości, pomaga również rozwiać wiele wątpliwości związanych ze stanem zdrowia zwierzęcia. Przeprowadzanie tego badania regularnie pozwala w szybkim wykrywaniu problemów ze zdrowiem oraz pomaga w ich analizie. Pobieranie krwi wykorzystywane jest także do badań materiału genetycznego, mających na celu określenie lub sprawdzenie rodziców konia (sprawdzenie zgodności z danymi podanymi w dokumentach konia).
Krew do badania powinna być pobierana z żyły szyjnej zewnętrznej do specjalnie przeznaczonej do tego probówki. Badanie powinno być wykonane jak najszybciej po pobraniu materiału.
Sprawdza się zawartość różnych składników:
* Glukoza u zdrowych koni przyjmuje wartość 5.0–6.5 mmol/l i jest najbardziej stabilnym składnikiem krwi. Jej wahania pojawiają się po spożyciu posiłku, podczas i po wysiłku oraz podczas stresu i zdenerwowania. Podniesiona zawartość glukozy występuje u klaczy w ciąży, koni otłuszczonych i u kucyków szetlandzkich. Poziom glukozy odbiegający od normy może świadczyć albo o przetrenowaniu konia, albo o jego nieprawidłowym żywieniu.
* Hemoglobina (HB) i hematokryt (Ht) u zdrowych koni przyjmują odpowiednio wartości ok. 10–18 g/dl i 33–50%. Zawartość tych składników jest wyraźnie zróżnicowana i zależy zarówno od rasy konia, jak i stopnia jego użytkowania. Wskaźniki te wzrastają w momencie, w którym koń jest trenowany prawidłowo, a informują o jego możliwościach fizycznych i o pojemności tlenowej, jako że substancje te odpowiadają za transport tlenu we krwi. Zjawisko systematycznego wzrostu zawartości tych składników we krwi przy odpowiednim treningu jest wyraźniejszy u koni młodszych niż u starszych i trenujących kilka lat. Jeśli ich poziom spada poniżej normy, może to świadczyć o anemii lub przemęczeniu czy przetrenowaniu konia.
* Bilirubina (Bil) u zdrowych osobników ma wartość do 40 mmol/l. Po wysiłku fizycznym występuje przejściowy wzrost zawartości tego składnika krwi. Jeśli wartość utrzymuje się na poziomie wyższym niż 60 mmol/l – świadczy to o zaburzeniach pracy wątroby i żółtaczce. Należy pamiętać, żeby próbki krwi przeznaczone do badania zawartości bilirubiny nie były wystawione na działanie promieni słonecznych, gdyż te powodują znaczny spadek zawartości tego składnika.
* Kwas mlekowy (LA) u zdrowych koni ma poziom 5.0–6.5 mmol/l. Jego znaczny wzrost można zaobserwować po znacznym wysiłku fizycznym. Podczas wysiłku ilość tlenu dostarczana do organizmu jest za mała, wskutek czego po licznych procesach chemicznych powstaje kwas mlekowy. Poziom tego składnika może być zbadany bezpośrednio po pobraniu krwi dzięki specjalnej przenośnej aparaturze. Jest to przydatne i wygodne podczas rajdów długodystansowych, w czasie których badana jest krew zwierząt.
* OB u młodych, zdrowych koni waha się od 0 do 7, rzadko przekracza 10. U koni starszych, które przeszły szereg kontuzji lub były intensywnie trenowane wiele lat, może osiągnąć wartość ok. 15. Wysoki wskaźnik OB, znacznie przekraczający normę, świadczy o pogorszeniu stanu zdrowia i informuje o infekcjach czy stanach zapalnych.
* Potas (K) u zdrowych koni wynosi od 3 mmol/l. Podczas wysiłku znaczna ilość tego składnika wydalana jest z organizmu wraz z potem. Znaczne obniżenie poziomu potasu w organizmie może objawiać się zaburzeniami pracy serca.
* Fosfor (P) i Magnez (Mg) przyjmują wartości od 1,0 do 1,4 mmol/l dla fosforu i do 0,7 mmol/l dla magnezu. Ich niedobór związany jest z niedoborami tych pierwiastków w sianie.
* Sód (Na) u zdrowych osobników występuje w ilości od 135 mmol/l. Jego niedobory są uzupełniane dzięki lizawce solnej, do której koń powinien mieć stały dostęp. Zdarzają się jednak niedobory pomimo dostępu do lizawki. W celu zmniejszenia niedoboru w tym przypadku powinna wystarczyć zmiana lizawki na wieloskładnikową. Sód, podobnie jak potas, wydalany jest wraz z potem.
* Białko całkowite u zdrowych koni wynosi od 57 do 70 g/l. Jego poziom znacznie wzrasta w czasie upałów, podczas podróży i po wysiłku fizycznym. Informuje o stopniu odwodnienia konia. Jeśli znacznie przekracza normę – oznacza to wystąpienie stanu zapalnego lub przekarmienie. Jeśli natomiast spada poniżej normy, może oznaczać niedożywienie, wrzody, osłabienie wątroby lub obecność pasożytów.
* Kinaza kreatynowa (CK) u zdrowych koni przyjmuje wartość do 220 mmol/l, znajduje się głównie w mięśniach szkieletowych i w mięśniu sercowym, ale również w tkance mózgowej. Jeśli któraś z wymienionych tkanek ulegnie uszkodzeniu, poziom CK we krwi wzrasta. Jeśli poziom tego składnika utrzymuje wartości od 250 do 400 mmol/l u koni trenujących – świadczy o przetrenowaniu. Podczas mięśniochwatu CKP może wzrosnąć nawet do kilku lub kilkunastu tysięcy.
* Aminotransferaza asparaginowa (AST) u zdrowych koni występuje w ilości do 300 mmol/l. Wzrost AST może świadczyć zarówno o przeciążeniu i przetrenowaniu, jak i o zaburzeniach pracy wątroby, co zwykle idzie w parze ze wzrostem bilirubiny. Długotrwały wzrost tego składnika krwi może świadczyć o nieprawidłowej pracy mięśnia sercowego. W tym przypadku dla pewności należy wykonać badanie EKG.
* Fosfataza zasadowa (ALP) jest składnikiem błon komórkowych, a jej podwyższony poziom obserwowany jest podczas schorzeń wątroby, jelit i kości.
* Mocznik jest substancją powstającą w wątrobie, a usuwany jest z krwi w nerkach. Wzrost jego poziomu oznacza zatem schorzenia nerek. Niewielki wzrost mocznika można zaobserwować także u koni odwodnionych lub przebywających na diecie wysokobiałkowej.
W medycynie weterynaryjnej wyróżnia się dwa podstawowe badania krwi: hematologię oraz badanie biochemiczne krwi.
* Hematologia określa zawartość i stężenie hemoglobiny. Pozwala także oszacować stosunek objętości krwinek czerwonych do całkowitej objętości krwi (PCV). Podwyższenie poziomu PCV może być spowodowane wycieńczeniem organizmu, zaburzeniami elektrolitów lub stresem. Wyniki PCV koni o słabej kondycji często spadają poniżej normy. Hematologia pozwala także określić zawartość krwinek białych (leukocyty, WBC), które są odpowiedzialne za ochronę organizmu przed chorobą. Jeśli wyniki wykraczają ponad normę – oznacza to, że organizm konia walczy z jakąś infekcją bakteryjną, jeśli są niższe – oznacza to infekcję wirusową. Hematologia pozwala także na określenie zawartości trombocytów odpowiedzialnych za procesy krzepnięcia krwi. Ich niedobór powoduje problemy z krzepliwością, co znacznie wpływa na spowolnienie procesu gojenia ran.
* Badanie biochemiczne krwi pozwala określić zawartość białka całkowitego, glukozy, mocznika, elektrolitów oraz enzymów. Elektrolity, czyli substancje takie jak wapń, fosfor, sód czy potas są rozpuszczone we krwi. Enzymy natomiast to AST i CPK, opisane wyżej. Do tej grupy zaliczamy także enzymy wątroby (Gamma GT), których zbyt duży poziom oznacza przetrenowanie lub stres. Badanie biochemiczne sprawdza także poziom dehydrogenazy glutaminowej (GLDH), której poziom wzrasta przy uszkodzeniu tkanek wątroby, oraz poziom dehydrogenazy mleczanowej (LDH), której wzrost poziomu oznacza uszkodzenie tkanek wątroby, mięśni szkieletowych, nerek oraz serca.
Jak widać – bardzo wiele na temat stanu zdrowia konia można dowiedzieć się na podstawie badania krwi. Warto zatem wykonywać je systematycznie.
Agata Obidowicz
