Rysowanie jest dla dziecka raczej środkiem ekspresji niż sposobem tworzenia piękna.
Wiodącą postacią w badaniach psychologicznych, opartych na wielostronnej analizie rysunków dzieci i procesu ich powstawania, jest Stefan Szuman (1889-1972). Uważał on, że wytwór plastyczny może prezentować mierne wartości artystyczne, natomiast sam proces twórczy rozwija i ujawnia cechy osobowości autora. Z tego właśnie powodu badacz najbardziej cenił prace dzieci do 10 roku życia, uznając ich wartości, dzięki zawartemu autentyzmowi wyrazu, oryginalności formy i emocjonalnej ekspresji. Szuman uporządkował poglądy na dynamikę rozwoju wypowiedzi rysunkowej dzieci. Podzielił on rozwój twórczości rysunkowej na okresy i fazy.
Okresy twórczości rysunkowej dziecka według S. Szumana:
1. Okres bazgrot - 1,6 – 3,0 rok życia - Wstępne formowanie się schematu postaci, zapełnianie płaszczyzny kropkami, kreskami, krzyżującymi się liniami krzywymi, próba zamknięcia koła.
2. Okres schematyczny (ideoplastyka) - 3,0 – 4,0 rok życia - Głowonogi głowotułowie, uprzedmiotowienie wypowiedzi plastycznych (postać ludzka, zwierzęca, środki lokomocji).
5,0 – 7,0 rok życia - Schematy uproszczone, przekształcanie afektywne, symboliczne ujmowanie formy.
7,0 – 12,0 rok życia - Schematy wzbogacone, stopniowe wzbogacanie formy w „akcydensy” , cechy typowe.
Pierwszą cechą wytworów dziecka jest opieranie się na pamięci, wyobraźni i przeżyciach emocjonalnych. Rysowanie jest wyrazem tego, co w danym momencie absorbuje umysł dziecka. Jego pierwsze rysunki są symboliczne, dalekie od bezpośredniej kopii przedmiotów. Dziecko rysuje przedmioty tak, jak je pamięta, nie interesuje się perspektywą, proporcjami lub stosunkami. Przedmioty rozmieszczone są w różnych kierunkach i bez widocznego związku ze sobą, np. dziecko najpierw rysuje kwiatek, a potem odwraca kartkę i rysuje kotka. Jeśli chodzi o kolorystykę wczesnych prac dziecka, to na ogół jest ona żywa pod warunkiem, że ma ono odpowiednie kredki czy farby. Jednak nie zawsze korzysta ze wszystkich kolorów, skupia uwagę tylko na barwach wybranych przez siebie.
W wieku 5 lat następuje wzrost naśladownictwa między dziećmi. Jednak nie poprzestają one tylko na odtwarzaniu cudzych pomysłów, ale je przekształcają. Od około 6 roku życia dziecko próbuje odtwarzać w rysunkach to, co widzi i zwraca uwagę na wielkość, perspektywę, poprawność szczegółów. Pojawia się pewien określony repertuar, do którego należą: postaci ludzkie, budynki, rośliny, środki lokomocji, słońce i zwierzęta. W grupach starszych kompozycja rysunku jest bardziej uporządkowana. Dziecko zaczyna traktować kartkę jako wspólną płaszczyznę tego, co przedstawia. Łączy odpowiednie elementy lub rozmieszcza je oddzielnie w pewnym logicznym związku. Kolorystyka rysunków jest bogata. Dzieci 5, 6- letnie lubią używać barw żywych i jaskrawych, ale wykorzystują także kolory spokojne. Kierują się również zasadą przeplatania barw. Tworzą wielobarwne układy, mieszają kolory, uwzględniają również tło. Posługują się one nadal kolorytem alokalnym – jest on inny, niż taki, jaki dostarcza im obserwacja otoczenia. Zazwyczaj zdają sobie z tego sprawę, ale akurat taka barwa ich interesuje. A to, czy jest ona zgodna z rzeczywistością nie ma dla nich większego znaczenia. Z drugiej jednak strony zaczynają się interesować otoczeniem i zastanawiać się, jakim kolorem narysować tę czy inna rzecz.
W twórczości plastycznej dzieci widać pewną zasadę rozwoju dzieci, mówiącą o tym, że formy późniejsze opierają się na wcześniejszych. Droga dziecka, którą przebywa jest samodzielna i twórcza. To właśnie w pracach dzieci z młodszym wieku przedszkolnym występują właściwości takie, jak: pomysłowość, oryginalność i rozmach, które należy wykorzystać do dalszej pracy nad rozwojem twórczości plastycznej.
Twórczość małych dzieci świadczy o potrzebie poznawania świata i jest wyrazem ich przeżyć oraz odczuć. Formy plastyczne i ich kolorystyka to środki ekspresji emocjonalnej dzieci. Radość, zadowolenie łączy się z żywymi barwami ich rysunków. Dysproporcje, deformacje, których dziecko dokonuje nieświadomie lub specjalnie mogą wyrażać odczucia takie, jak: śmieszność, podziw, strach. Emocje to trudny temat dla przedszkolaka. Nie potrafi on jeszcze słowami wyrazić tego, co czuje. Ale umie to narysować. Nie wolno krytykować jego prac, ale należy uważnie im się przyglądać. Trzeba obserwować, co dziecko rysuje i jak rozmieszczone są postaci na kartce. To, co dla malucha jest ważne, na rysunku jest największe. Należy również zwrócić uwagę na to, co znajduje się w centrum rysunku (np. mama, tata – w zależności od ich znaczenia dla dziecka), albo czego brakuje (np. na rysunku rodziny brakuje taty). Z rysunku dziecka można odczytać również, co go martwi (np. brat bez dłoni – bo dokucza, zabiera zabawki, bije), albo o czym marzy, jeżeli w rysunkach dziecka często powtarza się jakiś element (np. pies, którego dziecko chciałoby mieć, ale rodzice się nie zgadzają). Powinno się zwracać również uwagę na kompozycję rysunku. Jeżeli obrazki dziecka skupione są w jednym z rogów kartki, to może to świadczyć o tym, że jest nieśmiałe i nie potrafi odnaleźć się w grupie przedszkolnej. Natomiast, jeżeli jego prace wychodzą poza kartkę, to może to być znakiem tego, że dziecko jest nadpobudliwe lub nerwowe.
Wartością samą w sobie jest proces twórczego myślenia, zachodzący w dziecku, proces samodzielnego odkrywania własnych możliwości. Bowiem sztuka, to piękno widziane przez artystę. Piękne jest to, co kto lubi, co się komu podoba. Nie ma w sztuce pojęć "źle", czy "dobrze". Tak więc wszystkie próby podejmowane przez dziecko mają wartość pozytywną. W trakcie działania należy pozwolić dziecku na swobodne skojarzenia, własne odczucia, które z naszą pomocą poprowadzą je do budowania obrazu siebie i świata.
Tworzenie daje dziecku radość, poczucie ważności, siły sprawczej, przez co staje się zdolne do rozwoju. Aby nie zaprzepaścić tego i wspólnie z dziećmi czerpać radość z rysowania, malowania, czy tworzenia należy tę naturalną u dziecka skłonność do ekspresji plastycznej stale rozwijać i pogłębiać. Czynić to można zarówno przez dostarczanie mu nowych środków wyrazu plastycznego, jak i ugruntowanie umiejętności i wiedzy na ten temat.
Dzieci są kreatywne z natury, dlatego tę wspaniałą zdolność należy w nich pielęgnować i rozwijać. Rysunek jest obok mowy, jedną z pierwszych form ekspresji dziecka, jest prostym i bezpośrednim środkiem, jakim dziecko może określić swoje istnienie na świecie i swój świat.
