Jakie zatem rząd ma sposoby na zwiększenie wpływów do budżetu państwa z podatków? Jednym z podstawowych mechanizmów uszczelniania systemu jest z pewnością adaptacja klauzuli dotyczącej unikania opodatkowania.
Czym jest klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania?
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (ang. General Anti-Avoidance Rule) jest klauzulą, której celem jest uniemożliwienie dokonywania sztucznych i niemających uzasadnienia gospodarczego czynności, za pomocą których próbuje się ominąć przepisy i osiągnąć korzyści podatkowe.
Czynności te definiowane są również w literaturze przedmiotu jako aktywna forma oporu podatkowego, posiadająca jednoznaczny charakter, gdyż oznacza zawsze wyraźny sprzeciw wobec zobowiązania podatkowego. Stanowi zatem zewnętrzny przejaw negatywnych przeżyć podatników związanych z instytucją podatku i jako takie jest jedną z materialnych reakcji obywateli wobec obowiązującego systemu podatkowego.
Najważniejszymi elementami aktu unikania opodatkowania są:
- Motyw podatnika
- Cel aktu
- Skutek aktu
Motyw ma charakter subiektywny, dwa kolejne elementy zaś obiektywny. W doktrynie wyróżnia się zatem dwa podejścia: subiektywne i obiektywne. Na niekorzyść tej pierwszej przemawia zbyt duże niebezpieczeństwo niepewności. Sam cel aktu unikania opodatkowania zdaje się w dostateczny sposób udowadniać istnienie motywu podatnika.
Unikanie opodatkowania niejednokrotnie określane jest mianem działania na granicy prawa. Mimo potocznego charakteru powyższego sformułowania, oddaje ono z dużą dozą dokładności istotę omawianego działania.
Omawiane działanie jest konsekwencją niejasnej redakcji językowej stanowionego prawa lub faktu, iż ustawodawca nie jest w stanie przewidzieć niektórych działań podatników, w szczególności podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.
Obchodzenie podatków różni się od uchylania się od podatków tym, że nie narusza istniejących przepisów podatkowych. Uchylanie się od opodatkowania jest bowiem sprzecznym z prawem niezapłaceniem lub zaniżeniem należnych państwu podatków, stanowiącym przestępstwo określone w art. 54 Kodeksie karnym skarbowym.
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania na świecie
Różne kraje w bardzo różny sposób podchodzą do tematyki unikania opodatkowania i jego sankcjonowania. Przedstawimy kilka wybranych podejść na przykładzie konkretnych rozwiązań przyjętych w poszczególnych krajach.
Polska
System podatkowy w Polsce uwzględnia klauzulę. Mechanizm działania klauzuli w Polsce polega na ustaleniu skutków działań podatnika na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności odpowiedniej (pozbawionej sztuczności), nie zaś w oparciu o rzeczywisty przebieg zdarzeń skutkujących podatkowo.
Tym samym organ wiążąco ustala konsekwencje prawne stanu faktycznego uznawanego za odpowiedni dla danego celu gospodarczego (który to stan nie wystąpił), jednocześnie biorąc za podstawę orzekania stan nieistniejący, ale z obiektywnego punktu widzenia odpowiedni w sytuacji podatnika.
Żeby mieć pewność, że nasze czynności nie spełniają przesłanek unikania opodatkowania, należy rozsądnie stosować mechanizmy optymalizacji podatkowej. Ich zasady najlepiej poznać podczas kursu księgowości z ekspertem czy szkoleń ze specjalistami.
Wielka Brytania
W Wielkiej Brytanii klauzula wprowadzona została 17 lipca 2013 roku i ma ona za zadanie zapobiegać korzyściom podatkowym powstającym w wyniku czynności dokonywanych z nadużyciem prawa podatkowego
Prawodawca tworzy otwarty katalog korzyści podatkowych, uwzględniając w nim m. in. ulgę lub zwiększoną ulgę podatkową, zwrot lub zwiększony zwrot podatku, opóźnienie zapłaty podatku lub przyspieszenie jego zwrotu
Jako czynności prawodawca rozumie wszelkiego rodzaju umowy, porozumienia, transakcje oraz serie transakcji, tworząc jednocześnie konstrukcję wieloelementowego testu sprawdzającego, czy w danej sytuacji można mówić o nadużyciu.
Klauzula znajduje zastosowanie w przypadku enumeratywnie wymienionych podatków (m. in. dochodowy od osób prawnych oraz fizycznych, od spadków, od dochodów kapitałowych).
Włochy
Poprzednio obowiązująca regulacja przewidywała sankcje karne w przypadku unikania opodatkowania. Obecnie zasadnicze jest spełnienie trzech warunków, żebyśmy mogli mówić o unikaniu opodatkowania: brak racjonalnych przesłanek gospodarczych, obejście nakazów i zakazów prawnie przewidzianych, uzyskanie korzyści finansowej.
Administracja podatkowa w takim przypadku może domagać się od podatnika uiszczenia podatku w pełnej wysokości. Podatnik jednak ma prawo przywołać w toku postępowania okoliczności uzasadniające transakcję z punktu widzenia ekonomicznego w terminie 60 dni od zawiadomienia o zastosowaniu klauzuli.
Transakcja, co do której organ podniósł wątpliwości, pozostaje w swojej naturze niezmieniona, zmienia się jedynie wysokość podatku. Sankcją zaś jest samo odebranie korzyści.
Stany Zjednoczone
W USA sytuacja jest zdecydowanie bardziej skomplikowana. Sądownictwo amerykańskie przez lata wykształciło bowiem kilka doktryn dotyczących omawianego zagadnienia, które łącznie nazywane są anti avoidance doctrines.
Zawierają one między innymi następujące zasady:
- wyższości treści nad formą, zgodnie z jednostki gospodarcze są zobowiązane do wykazywania w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną tak, aby sprawozdanie finansowe zapewniało rzetelne i realistyczne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowego oraz rentowności jednostki,
- transakcji pośrednich, stanowiąca, że kilka odrębnych czynności, które wymagałyby płacenia podatku traktuje się jako jedną skonsolidowaną całość,
- celu biznesowego: odnosi się do reorganizacji spółek i określa, że taka reorganizacja musi być uzasadniona celem biznesowym,
- ekonomicznego celu, zgodnie z którą transakcja bez celu ekonomicznego nie jest brana pod uwagę dla celów podatkowych; innymi słowy musi mieć zarówno inny cel oprócz samego celu zapłacenia mniejszego podatku.
Klauzule te są stosunkowo nieostre i nachodzą na siebie. Zgodnie z podstawami funkcjonowania common law ustanowiono je w odniesieniu do konkretnej sprawy i zwykle trudno jest rozważać na temat możliwości ich zastosowania w zupełnie innym stanie faktycznym.
