Odpowiednio rozplanowane oświetlenie stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania przestrzeni, dzięki któremu możemy wyodrębnić poszczególne strefy, umożliwiając jednocześnie wykonywanie czynności, a przede wszystkim pozwala stworzyć indywidualny klimat mieszkania.
Idea promowania otwartych przestrzeni dotyczy głównie tych części domu, z których rodzina wspólnie korzysta w ciągu dnia. Decyzja o połączeniu pomieszczeń najczęściej zapada przy urządzaniu otwartej kuchni z jadalnią. Użytkownicy kierują się w tym przypadku, nie tylko chęcią posiadania ciekawego wnętrza, ale również względami praktycznymi i wygodą. Kuchnia i jadalnia, jako wnętrza wzajemnie przenikające się i uzupełniające, tworzą atmosferę sprzyjającą swobodnym kontaktom domowników, pozwalając na wspólne spędzanie dużej ilości czasu. Bezpośrednie sąsiedztwo tych pomieszczeń usprawnia przenoszenie zastawy stołowej, zapewnia bezpieczne i wygodne podawanie gorących potraw, daje możliwość kontaktu z osobą wykonującą czynności w kuchni. Nie bez znaczenia w otwartych wnętrzach jest efekt powiększenia strefy użytkowej oraz możliwość optymalnego jej wykorzystania. Rozwiązania polegające na połączeniu pomieszczeń często są najlepszym lekarstwem na zbyt małą, nieciekawą i trudną do zagospodarowania przestrzeń.
Funkcja i znaczenie oświetlenia.
Zarówno w kuchni, gdzie główną rolę odgrywa stworzenie dobrych warunków wykonywania czynności na blacie, jak i w jadalni, wokół stołu, należy zatroszczyć się o zachowanie zasad ergonomii i zapewnienie sprzyjających warunków świetlnych. Planując rozmieszczenie lamp warto przewidzieć i uwzględnić podstawowe funkcje, jakie spełnia światło we wnętrzu. Łączne stosowanie różnych rodzajów oświetlenia, przy zachowaniu równowagi pomiędzy oświetleniem kierunkowym i rozproszonym, stanowi podstawową zasadę kształtowania klimatu świetlnego wnętrz.
Oprawy i źródła światła o charakterze rozproszonym wpływają na ogólny odbiór wnętrza, czytelność i jasność przestrzeni, kreują warunki umożliwiające ostre widzenie w każdym zakątku, zapewniają równomierny rozkład luminancji we wnętrzu. Oświetlenie tego rodzaju jest określane, jako ogólne lub podkładowe, gdyż stanowi tło dla oświetlenia miejscowego, kierunkowego, którego funkcja związana jest przede wszystkim z doświetleniem stref wykonywania czynności i podporządkowana zasadom ergonomii. We wnętrzu kuchennym, oświetlenie związane z wykonywaniem pracy wzrokowej, dotyczy blatu roboczego, natomiast w jadalni - stołu, jako głównego elementu wnętrza, definiującego przeznaczenie strefy.
Obok oświetlenia ogólnego i miejscowego, szczególne znaczenie, zwłaszcza dla odbioru wizualnego wnętrza, tworzenia kompozycji architektonicznej, odgrywają lampy o charakterze dekoracyjnym. Dzięki zastosowaniu światła akcentującego, podkreślającego ciekawe detale i elementy wyposażenia wnętrza, możemy sprawić, że otoczenie, w którym przygotowujemy posiłki, a następnie delektujemy ich smakiem, korzystnie wpłynie na nasze samopoczucie. Pomysłowo wykorzystane światło pozwala wydobyć atrakcyjne elementy wyposażenia i architektury wnętrza określające styl, faktury i właściwości zastosowanych materiałów, zarówno w jadalni, jak i kuchni.
Dobór odpowiednich źródeł światła.
Szeroka oferta rynku oświetleniowego daje duże możliwości tworzenia efektów świetlnych, dostosowanych do funkcji pomieszczenia, a przede wszystkim indywidualnych potrzeb użytkowników. Dobierając źródła do opraw oświetlenia ogólnego, eksploatowanych z reguły najbardziej intensywnie, warto zastosować energooszczędne świetlówki kompaktowe nowej generacji. Jeżeli źródła te zasłonięte są kloszem, ich kształt nie odgrywa większego znaczenia liczy się tylko efekt świetlny. Natomiast dla opraw odsłoniętych, z widocznym źródłem światła, wskazane są energooszczędne świetlówki kompaktowe, przypominające kształtem tradycyjną żarówkę. Obok względów ekonomicznych, przemawiających za wykorzystaniem nowoczesnych świetlówek, przemawia fakt, że dzięki mlecznej bańce nie powodują olśnienia. Właściwość ta jest szczególne istotna w przypadku oświetlenia stołu, kiedy źródło światła jest obniżone, doświetla zastawę i serwowane potrawy, a jednocześnie znajduje się w polu widzenia osób siedzących przy stole.
Oświetlając strefy wykonywania czynności na blacie kuchennym należy skorzystać z lamp kierunkujących i skupiających światło. Ponadto, wybór źródeł o jasnym, skrzącym efekcie świecenia i wiernym oddawaniu barw, stwarza warunki sprzyjające wykonywaniu czynności, pobudza do działania, umożliwia ostre widzenie w przypadku precyzyjnych czynności np. przy krojeniu, dokładnym odmierzaniu produktów podczas przygotowywania posiłków itp. Coraz większą popularność zyskują źródła halogenowe, które zapewniają najlepsze warunki świetlne dla wykonywania czynności. Źródła te mogą funkcjonować przy zasilaniu sieciowym 220V. Inne wymagania dotyczą halogenów niskonapięciowych, które muszą być instalowane w obwodzie z transformatorem.
Czynności wykonywane w kuchni tworzą ciąg roboczy, według którego planowany jest blat i bezpośrednio związane z nim oświetlenie. Można wyodrębnić strefy, powiązane z urządzeniami kuchennymi, wzajemnie się uzupełniające: lodówka – blat roboczy – płyta grzewcza – blat -zlewozmywak. W zależności od wielkości i kształtu pomieszczenia, elementy wyposażenia lokalizowane są na planie litery L lub U, a także w jednym ciągu lub dwóch równoległych. W każdym z tych rozwiązań należy przewidzieć doświetlenie blatu, umożliwiające wykonywanie czynności.
Wśród różnorodnych opraw, stosowanych do oświetlenia miejsc wykonywania prac kuchennych, popularnością i zadowoleniem wśród użytkowników cieszą się kierowane reflektory naścienne lub tzw. „oczka halogenowe” – niewielkie oprawy wbudowane w elementy zabudowy, umieszczane w specjalnym panelu, nad blatem, naścienne lub pod górną zabudową szafek.
Najbardziej równomierny rozkład światła na blacie roboczym w kuchni zapewniają świetlówki liniowe, montowane również pod górną zabudową. Nowoczesne źródła z tej grupy różnią się zdecydowanie od tradycyjnych jarzeniówek. Ich podstawową zaletą jest wierne oddawanie barw i emisja światła przyjaznego dla wzroku. Umieszczenie świetlówek pod górnym szafkami i osłonięcie specjalną listwą maskującą, pozwala uchronić użytkowników przed olśnieniem.
Doświetlenie płyty kuchennej i związanej z nią strefy gotowania można zrealizować przy zastosowaniu nowoczesnego okapu wyposażonego w źródła, kierujące światło w dół. W urządzeniach tego typu również najczęściej są wykorzystywane halogeny. Należy dodać, że oświetlenie w tym wypadku działa niezależnie od wyciągu.
Oświetlenie i kształt stołu.
Rozwiązanie oświetlenia w jadalni uzależnione jest przede wszystkim od wielkości pomieszczenia i kształtu stołu dostosowanego do warunków przestrzennych. Okrągłe stoły najlepiej prezentują się w świetle lampy centralnie zwieszonej po środku blatu. Ciekawą kompozycję, harmonizującą z okrągłym blatem, tworzą oprawy wieloźródłowe, w których poszczególne elementy świecące rozłożone są promieniście.
Do oświetlenia stołów owalnych i prostokątnych można wykorzystać szereg mniejszych, identycznych lamp, zaświecanych niezależnie. Rozmieszczając oświetlenie nad stołem rozkładanym należy planować układ lamp w powiązaniu z jego formą przed rozłożeniem. Źródła światła nie powinny znajdować się nad głowami osób siedzących przy stole lub, co gorsza, za ich plecami. Lampy powinny mieścić się w zarysie blatu, symetrycznie względem środka.
Zwieszając nad stołem źródła światła, należy zachować wysokość pozwalającą na dokładnie, lecz niezbyt jaskrawe doświetlenie całej jego powierzchni. Przydatne są oprawy z regulowaną wysokością, umożliwiające obniżenie lampy i większą koncentrację światła nad blatem lub podwyższenie w celu rozproszenia światła we wnętrzu. Występująca w polu widzenia wewnętrzna powierzchnia lampy, charakterystyczna dla wielu nowoczesnych form opraw z odkrytym źródłem światła, nie powinna drażnić osób siedzących przy stole, podobnie jak widoczna żarówka. Wskazane jest stosowanie opraw o niskim współczynniku odbicia światła i niezbyt jaskrawej kolorystyce oraz źródeł zabezpieczonych przed olśnieniem (żarówki mlecznobiałe, pastelowe lub świetlówki kompaktowe).
Wprowadzenie do oświetlenia stołu opraw o barwnych, przeświecalnych kloszach, wymaga dużej ostrożności. Działanie kolorowego światła obco i nienaturalnie zmienia wygląd potraw oraz twarzy osób siedzących przy stole. Z tego względu również, w jadalni nie wskazane są barwne żarówki. Szczególnie negatywne przekłamania powodują intensywne odcienie zieleni, błękitu i czerwieni. Niekorzystnie i mało apetycznie prezentuje się wędlina oświetlona zielonym światłem lub sałata w świetle czerwonym.
Dużą rolę w budowaniu nastroju wnętrza jadalni odgrywa również oprawa świetlna otoczenia stołu. Planując w tle stołu otwartą kuchnię, miejsce do przechowywania zastawy stołowej, obrusów, sztućców oraz innych przedmiotów stanowiących nakrycie stołu, należy przewidzieć dodatkowe oświetlenie, o znaczeniu estetycznym. Niekiedy podświetlona wnęka, witryna z porcelaną, czy też nowoczesny barek, wyznaczający podział wnętrza, decydują o pozytywnym odbiorze wnętrza, w którym wygodny stół i odpowiednio dostosowane do niego krzesła, odgrywają pierwszoplanową rolę.
Wizualne kształtowanie proporcji wnętrz.
Niekiedy wnętrze spełniające funkcję kuchni i jadalni jest zbyt małe lub zbyt wysokie, posiada niewygodny układ. Dzięki odpowiedniemu rozmieszczeniu lamp i kierowaniu światła, możemy uzyskać ciekawe efekty optycznego modelowania przestrzeni i znaleźć rozwiązanie wielu problemów.
Przy zagospodarowaniu kuchni o niewielkim metrażu warto zrezygnować z oświetlenia centralnego na suficie. Zamiast lampy na środku pomieszczenia, za plecami osoby stojącej przy blacie (powodującej powstawanie cienia w strefie wykonywania czynności), warto zastosować szereg lamp, podkreślających kształt pomieszczenia, skupiających światło na ścianach. Rozwiązanie to pozwala uzyskać pozorne powiększenie wnętrza i doświetlenie przyściennej zabudowy meblowej. W wydłużonym, ciasnym pomieszczeniu, skierowanie światła na krótsze ściany, równoważy różnice w proporcjach. Doświetlenie górnej strefy, pozornie podwyższa wnętrze, natomiast światło skierowane w dół wywołuje wrażenie obniżenia.
Wnętrze współczesnej kuchni stanowi prawdziwe wyzwanie dla designerów i projektantów wnętrz. Połączenie wielu różnorodnych sposobów aranżowania przestrzeni za pomocą kolorystyki, faktur i właściwości materiałów, przy wykorzystaniu odpowiednich efektów świetlnych, powoduje wzrost znaczenia i rangi pomieszczenia kuchennego. Nowoczesne, perfekcyjnie dopracowane detale, przyczyniają się do prawdziwego zadowolenia użytkowników kuchni. W wielu sytuacjach stanowi ona wnętrze godne reprezentowania. Pod tym względem można odnaleźć zbieżność z jadalnią, jako pomieszczeniem przeznaczonym do podejmowania gości.
Na odbiór proporcji wnętrz wpływa w dużym stopniu oświetlenie o charakterze dekoracyjnym, wykorzystane do tworzenia nietypowych i zaskakujących efektów świetlnych. Wzmocnienie oddziaływania elementów architektury wnętrza, opartych na liniach prostych, jest możliwe dzięki wykorzystaniu ukrytych świetlówek liniowych lub światłowodów. Podświetlenie podziałów horyzontalnych, np. półek wbudowanych w ścianę, witryn i podłużnych wnęk, poziomych płaszczyzn ścianek, dzielących pomieszczenia, pozwala uzyskać efekt obniżenia i poszerzenia wnętrza. Światło tworzące i podkreślające podziały wertykalne, takie jak boczne ścianki wnęk, przejść pomiędzy pomieszczeniami, pionowe podświetlenie filarów i innych elementów architektonicznych, daje poczucie podniesienia sufitu. Dbałość o wizerunek wnętrza powinna towarzyszyć przede wszystkim użytkownikom wnętrz otwartych, wielofunkcyjnych, gdzie każdy element wpływa na tworzenie klimatu i charakteru mieszkania.
Jadalnia usytuowana w kuchni.
Jeżeli w układzie funkcjonalnym mieszkania brakuje pomieszczenia, które spełniałoby warunki do adaptacji na jadalnię, a jednocześnie wnętrze kuchenne jest wystarczająco przestronne - stół do wspólnego spożywania posiłków można usytuować w kuchni. Przy rozwiązaniach tego rodzaju zróżnicowanie stref funkcjonalnych odpowiednim oświetleniem i innymi elementami architektury nabiera szczególnego znaczenia. Lampy powinny być wówczas niezależnie zasilane, w celu umożliwienia modyfikacji warunków świetlnych odpowiednio: podczas przygotowywania potraw, spożywania przy stole i porządkowania po posiłku. Wyłączając lampy w części kuchennej, kierujemy uwagę na oświetlonej jadalni. Dodatkowo wykorzystanie możliwości, jakie daje regulator natężenia mocy, pozwala zbudować nastrój odpowiedni do sytuacji emocjonalnej. Inną oprawę świetlną tworzymy podczas uroczystego rodzinnego obiadu, niż przy kameralnej kolacji przy świecach.
Czynnościom kuchennym, szczególnie tym, które wiążą się z porządkowaniem, zmywaniem naczyń lub gotowaniem towarzyszy, w niektórych przypadkach, dyskomfort i poczucie skrępowania. Aby stworzyć warunki komfortowej, swobodnej pracy można zastosować mobilne przegrody, przesłony nie zamykające przestrzeni lecz izolujące i zakrywające to, co przeszkadza. Jednym z praktycznych sposobów ukrycia np. zlewozmywaka jest usytuowanie go za podwyższonym barkiem na granicy strefy jadalni i kuchni. Nad tym oryginalnym dla wnętrza elementem warto przewidzieć szereg opraw nawiązujących stylistycznie do wystroju jadalni lub zainstalować panel z oświetleniem halogenowym, stanowiący kontynuację oświetlenia kuchni. Stworzenie ciekawej przesłony możliwe jest także poprzez wykorzystanie pustaków szklanych, jako lekkiej przeświecalnej ścianki, kompozycji roślinnych lub indywidualnie zaprojektowanych ażurowych mebli.
W każdej sytuacji oświetlenie we wnętrzu w decydujący sposób buduje klimat i określa walory użytkowe. Atmosfera zbudowana światłem wywiera znaczący wpływ na nasze samopoczucie, daje zadowolenie z przebywania we wnętrzu. Eksperymenty oświetleniowe polegające na łączeniu i wykorzystaniu różnych źródeł, zarówno w celach praktycznych, jak i dekoracyjnych, stanowią doskonałą inspirację i zachętę do zmian w najbliższym otoczeniu.
