Wśród najbardziej znanych są:
Jan Matejko (1836-1893) - pełni on szczególną rolę w historii malarstwa polskiego. Był on malarzem historycznym tak, jak większość artystów epoki, w której żył. Ku tej tematyce kierowała go pasja historyka i archeologa, ale pragnął również by jego sztuka spełniała rolę posłanniczą w uczeniu narodu jego własnej godności i przypominaniu mu jego dziejów i tradycji. Twórczość artysty można podzielić na dwa okresy. Pierwszy, w którym jego dzieła ukazywały przyczyny upadku i rozbiorów Polski oraz drugi, w którym przedstawiał lata sławy i chwały oręża polskiego. Matejko był wybitnym pedagogiem i miał ogromny wpływ na malarstwo historyczne w Polsce. Jego dzieła są powszechnie znane i rozpoznawane : “Stańczyk”, “Kazanie Skargi”, “Rejtan”, “Kopernik”, “Bitwa pod Grunwaldem”, “Hołd pruski”, “Kościuszko pod Racławicami”, poczet królów polskich. Obrazy mistrza Matejki służyć miały “pokrzepieniu serc”, tak samo jak “Trylogia” Sienkiewicza.
Jan Matejko tak określił cele swojej twórczości: “Sztuka jest obecnie dla nas pewnego rodzaju orężem w ręku: oddzielać sztuki od miłości ojczyzny nie wolno, kto tak czyni, ten tylko połowicznie służy krajowi, bo sztuka nie tylko jest służbą dla kraju, ale jest obowiązkiem, ofiarą, w ostatnich zwłaszcza czasach.”
Henryk Rodakowski (1823-1894) był najlepszym portrecistą swoich czasów. Jest autorem “Portretu gen. Dembińskiego”, który namalował bardzo skromnymi, nieefektownymi środkami. Obraz powstał po upadku Wiosny Ludów i ukazuje wodza wewnętrznie dojrzałego i gorzko zadumanego. Wśród jego kompozycji historycznych najbardziej znana jest “Wojna kokosza”.
Juliusz Kossak (1824-1899) uprawiał malarstwo historyczne, rodzajowe, ale przede wszystkim był malarzem koni. Stosował technikę olejną i akwareli, wykonywał również ilustracje do książek. Przykłady jego dzieł: “Wyjazd księcia Poniatowskiego na polowanie”, “Stadnina na Podolu”.
Wojciech Gerson (1831-1901) był świetnym pejzażystą, który po powstaniu styczniowym zajął się malarstwem historycznym. Jednak do najbardziej znanych jego dzieł należą pejzaże Tatr.
Józef Brandt (1841-1915) był autorem scen historycznych i batalistycznych malowanych z wielkim temperamentem oraz reprezentantem nurtu batalistyczno-rodzajowego, o ulubionym motywie jeźdźca i konia. Głównym tematem prac artysty były sceny ze zbrojnej i konnej przeszłości kresowej oraz ze wsi ukraińskiej, jak np. “Pochód Lisowczyków”, “Czarniecki pod Koldynką.” Obrazy te cechuje rzetelne studium realiów i biegłość w odtwarzaniu natury.
Maksymilian Gierymski (1846-1874) był świetnym pejzażystą i autorem licznych scen z polowań. Malował również sceny z powstania styczniowego, którego był uczestnikiem. Najbardziej znane są “Alarm w obozie powstańczym” i “Pikieta powstańcza”. Te obrazy namalowane są skromnie i rzeczowo ukazują życie powstańców. Kompozycje te przypominają migawkowe zdjęcia fotograficzne, zwłaszcza “Pikieta powstańcza”. Artysta ukazuje proste, jakby przypadkowe sytuacje. Gama barwna obrazów jest spokojna i wyciszona.
