Problem zbrodni Wehrmachtu podczas kampanii 1939 roku jest dobrze opracowany. Głównie dzięki pracom Szymona Datnera: ,,55 Dni Wehrmachtu w Polsce” oraz ,,Zbrodnie Wehrmachtu Na Jeńcach Armii Regularnych W II wojnie Światowej”. W pozycjach napisanych przez Szymona Datnera znajduje się wiele informacji dotyczących miejsca kaźni, nazwisk pomordowanych oraz prześladowań mniejszości żydowskiej. Ważną pozycję stanowi także praca Józefa Fajkowskiego i Jana Religi ,,Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939 - 1945”. Najważniejszą pracą przybliżającą omawiany temat jest książka Jochena Böhlera ,,Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce”. Böhler w swojej pracy przeprowadził analizę czynników które wpływały na świadomość żołnierza niemieckiego oraz miejsca i daty zbrodni. Obszarem zainteresowania niniejszego artykułu są ziemie, które w październiku 1939 roku weszły w skład Rejencji Ciechanowskiej.
Pierwszego września 1939 roku wojska niemieckie zaatakowały Polskę. Od pierwszych godzin tego konfliktu, działania wojenne toczyły się również na terenie północnego Mazowsza. Z samego rana 1 września pododdziały wchodzące w skład niemieckiej 3 armii, przekroczyły granicę Prus Wschodnich wkraczając na północne Mazowsze. Główne uderzenie sił niemieckich skierowane było na Mławę. Siły niemieckie tworzyły 1. Korpus w którego, skład wchodziły: 61. Dywizja Piechoty, Dywizja Pancerna ,,Kempf”, 1. Brygada Kawalerii oraz 12. Dywizja Piechoty. Do obrony Mławy i terenów nadgranicznych skierowana została 20 Dywizja Piechoty wchodząca w skład Armii ,,Modlin”. Do pierwszego starcia doszło około 6ºº, kiedy to kompania z 80 Pułku Piechoty zastała zaatakowana w rejonie Białut przez czołgi i piechotę niemiecką. Następnie 12. Dywizja Piechoty skierowała uderzenie w kierunku Mławy, jednak twarda obrona wojsk polskich powstrzymała natarcie. Podczas kolejnego natarcia w rejonie wsi Windyki, piechotę niemiecką wspierało 50 czołgów. Starcie to również skończyło się niepomyślnie dla Niemców, a 80 Pułk Piechoty utrzymał swoje pozycje. Na wschód od pozycji zajmowanych przez 20 Dywizję Piechoty broniła się Mazowiecka Brygada Kawalerii, która w pierwszych starciach z wojskami niemieckimi również odniosła znaczne sukcesy. Kolejne natarcie niemieckie ruszyło 2 września, gdzie 61. Dywizja Piechoty i 12 Dywizja Piechoty wspierane przez Dywizję Pancerną ,,Kempf” uderzyły na pozycje polskie. Zdobyły Żaboklik i Górę Kamieńską dwa główne punkty polskiej obrony. Następnego dnia dowództwo 3. Armii wycofało Dywizje ,,Kempf” z pod Mławy i skierowało do ataku w kierunku na Ciechanów i Przasnysz. W skutek tego manewru oddziały polskie zostały oskrzydlone i zmuszone do odwrotu. Dnia 3 września po krótkiej walce z żołnierzami Mazowieckiej Brygady Kawalerii Niemcy opanowali Przasnysz. W dniu następnym po ciężkich walkach z 62. Samodzielną Kompanią Czołgów Rozpoznawczych wspieranych przez batalion piechoty, oddziałom niemieckim udało się opanować Ciechanów. Następnie wojska niemieckie dokonały uderzenia w kierunku różańskim. Nie przyniosło ono powodzenia, co uniemożliwiło przeprawienie się na prawy brzeg Narwi. Udało się to dopiero po wielogodzinnych walkach ze 115. Pułkiem Piechoty. Polskie kontrofensywy, które miałyby zmusić przeciwnika do wyparcia przeciwnika za rzekę nie przyniosły efektu. Wojska niemieckie posiadały otwartą drogę na tyły obrony polskiej, a sytuacja Armii ,,Modlin” stała się bardzo trudna. Oddziały polskie wycofywały się na południe, a całe północne Mazowsze znalazło się pod kontrolą niemiecką. Po zakończeniu działań wojennych na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 8 października 1939 roku dotyczącego wcielenia części terenów byłego Państwa Polskiego do Rzeszy, powstała Rejencja Ciechanowska (niem. Regierungsbezirk Zichenau).
Rejencja Ciechanowska w październiku 1939 roku
Faktycznie jednak swoje funkcjonowanie rozpoczęła z dniem 26 października 1939 roku. Na zamieszczonej powyżej mapce widać powiaty które, tworzyły rejencję. W jej skład wchodziły powiaty: makowski, sierpecki, mławski, pułtuski, przasnyski, ostrołęcki, płoński, płocki, ciechanowski. Rejencja Ciechanowska organizacyjnie podlegała prowincji Prusy Wschodnie.
Chcąc zrozumieć przyczyny zbrodni dokonywanych przez żołnierzy Wehrmachtu podczas kampanii 1939 roku na ziemiach polskich należy odnieść się do wydarzeń poprzedzających utworzenie Rejencji Ciechanowskiej. Zdarzenia te miały pośredni lub bezpośredni wpływ na przebieg późniejszych wypadków. Warto postawić pytanie, co spowodowało taki wybuch nienawiści i brutalności w stosunku do jeńców polskich oraz ludności cywilnej już na samym początku wojny. Odpowiedź na to pytanie jest złożona. Zastanawiające jest dlaczego oficerowie i dowództwo Wehrmachtu zezwalało swoim podwładnym na dokonywanie zbrodni na jeńcach i ludności cywilnej? Co skłaniało ich do wydawania rozkazów dotyczących m.in. rozstrzeliwań i podpaleń? Kwestia ta dotyczyła zarówno oficerów niższego szczebla, jak i dowódców armii, a także grup armii.
Doskonałym przykładem może być rozkaz, który wydał 10.09.1939 r. generał pułkownik Fedor von Bock dowódca grupy armii ,,Północ”. Z treści rozkazu wynikało, iż otwarcie nawoływał do podpalania zabudowań w odwecie za ataki na wojska niemieckie. Wydał rozkaz brzmiący : ,, Jeśli z jakiegoś domu za linią frontu padną strzały, dom ten trzeba spalić (…), a sołtysa bądź też – tam gdzie takowego nie ma – szanowanych mieszkańców postawić przed sądem ze względu na uzasadnione podejrzenie współudziału. Jeżeli strzały padną we wsi położonej na tyłach frontu i nie uda się ustalić, z którego domu strzelano, spalić należy całą wieś, jeśli nie zostali w niej zakwaterowani żołnierze”. W skład podległej gen. Bockowi grupy armii ,,Północ” wchodziła 3 armia, która prowadziła działania wojenne na terenie omawianym w niniejszej pracy. Oficerowie Wehrmachtu pochodzili w zasadniczej większości z pruskiej szlachty bądź zamożnego mieszczaństwa i zasadniczo zgadzali się z Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partią Robotników (NSDAP), co do tego że wojnę należy prowadzić w sposób totalny, jak również, że należy zerwać z tradycyjnymi wartościami. Dotyczy to nie przestrzegania postanowień ratyfikowanych przez Niemcy ,,Konwencji Haskiej” z 1907 roku, oraz ,,Konwencji Genewskiej” z 1929 roku. Ogromny wpływ na poglądy, a co za tym idzie postępowanie niemieckich kadr dowódczych podczas kampanii Polskiej 1939 roku, miały doświadczenia wyniesione przez niemieckich oficerów z I wojny światowej. Upokarzająca klęska, rewolucja, utrata części terytorium doprowadziła do tego, iż oficerowie Wehrmachtu popierali program NSDAP jeszcze przed 1933 rokiem. Uznawali za swoich wrogów socjalistów oraz jak głosiła nazistowska propaganda niższych rasowo Żydów i Słowian. Plany Hitlera i oczekiwania niemieckich elit wojskowych pokrywały się, czego dobrym przykładem jest poniżej cytowany fragment rozmowy Hitlera z generałem Waltherem von Brauchitschem która, odbyła się 25 mara 1939 roku: ,,...Führer myśli przy tym o przesunięciu granicy tak, by biegła od wschodniego krańca Prus Wschodnich do wschodnich rubieży śląska”.
Oprócz oficerów za zbrodnie popełnione latem 1939 roku w Polsce odpowiadają również szeregowi żołnierze. Żołnierze ci byli młodymi mężczyznami w wieku 20 – 24 lat. Ich okres dorastania oraz młodości przypadał na bardzo trudny okres w historii Niemiec. Walki organizacji paramilitarnych o granice z Polakami, szalejący kryzys gospodarczy w drugiej połowie lat dwudziestych oraz ciągłe walki polityczne radykalnej prawicy z lewicą. Po przejęciu władzy przez partie nazistowską z Hitlerem na czele, większość tych młodych ludzi trafiła do organizacji takich jak Hitlerjugend, Służba Pracy Rzeszy czy SA. W tych właśnie organizacjach w większym lub mniejszym stopniu młodym Niemcom wpojono narodowo socjalistyczne ideały. Indoktrynacja prowadzona w tych organizacjach oraz to, co działo się na ulicach miast Rzeszy doprowadziło do wykształcenia się ,,kultu wojennej przemocy”. Należy pamiętać także o oddziaływaniu propagandy nazistowskiej w mediach, która bardzo nasiliła się w miesiącach poprzedzających wojnę. W gazetach o zasięgu ogólnokrajowym coraz częściej pojawiały się artykuły dotyczące rzekomych prześladowań mniejszości niemieckiej w Polsce. Forsowano tezę jakoby państwo Polskie podjęło celową walkę z wyżej wspomnianą mniejszością stosując środki takie jak: zamykanie niemieckich przedszkoli, utrudnienia administracyjne czy też nie pociąganie do odpowiedzialności osób, które dopuściły się aktów przemocy wobec Niemców zamieszkujących Polskę. Do tego dochodziły kwestie antysemityzmu, podkreślano że Rzeczpospolitą zamieszkuje duża mniejszość żydowska około 3,5 mln. Dlatego większość handlu jak i usług znajduję się w rękach żydowskich. Żydów określono także jako sympatyków bolszewizmu szczerze nienawidzących Niemców, a rozgłośnie polskiego radia w Warszawie oraz w Łodzi nazwano ,,mocno zażydzonymi”. W gazetach niemieckich powszechnie pisano także o domniemanej wyższości cywilizacyjnej Niemiec nad Polską. Tłumaczono to zacofanie, kwestiami rasowymi. W podobnym tonie brzmiały także komunikaty wydawane przez dowództwo do żołnierzy Wehrmachtu. Komunikaty te mówiły o tym iż, Wojsko Polskie posiada niewielką wartość bojową. Podkreślano fakt iż, część żołnierzy Wojska Polskiego należała do narodowości wrogo odnoszących się do państwa Polskiego. Starano się ukazać przewagę techniczna Wehrmachtu nad Polakami.
Ważną kwestią są również działania Wehrmachtu wobec polskiej warstwy przywódczej. Mianem tym określano polską inteligencję, duchownych kościoła katolickiego jak i protestanckiego, ziemiaństwo oraz bogatszych kupców. Plan ten opracowano jeszcze przed wybuchem wojny , przez ludzi z najbliższego otoczenia Hitlera. Wśród wyższych oficerów Wermachtu żywo tkwiły w pamięci obrazy powstań śląskich oraz wielkopolskiego. Bano się powtórki tamtych wydarzeń, dlatego zapadła decyzja o eksterminacji tzn. Warstwy przywódczej. Wprowadzany był w życie od pierwszych dni wojny przez żołnierzy i oficerów Wehrmachtu na obszarze całego kraju w tym także na ziemiach omawianych w niniejszej pracy. Dowództwo Wehrmachtu w przeddzień wojny wydało rozkazy dotyczące zachowania się wojska wobec ludności cywilnej, rozkazy te z pewnością miały duży wpływ na późniejszy przebieg wypadków podczas kampanii 1939 roku ,tym samym na ziemiach późniejszej Rejencji Ciechanowskiej. Powszechnie uważano, iż polska ludność cywilna weźmie czynny udział w walkach, a po przejściu frontu będzie sabotować działania armii niemieckiej. Dlatego też dowództwo Wehrmachtu zarządziło na terenach opanowanych przez wojska niemieckie internowanie wszystkich mężczyzn w wieku od lat 17 do 45. Wcześniej Naczelne Dowództwo Wehrmachtu wydało także rozkaz instruujący jak zachowywać się wobec ludności cywilnej: ,,Uprzejme traktowanie szybko zostanie uznane za wyraz słabości. Za podżeganie narodu [polskiego] odpowiedzialne jest z reguły duchowieństwo katolickie (…). Licznie reprezentowani Żydzi widzą w Niemcach swoich osobistych wrogów, ale za pieniądze są zdolni do wszystkiego. (…). Należy liczyć się z niszczeniem i zatruwaniem zapasów żywności”. Fragment tego rozkazu ukazuje stosunek Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu do Żydów i duchowieństwa katolickiego. Jak również informuje o tym iż dowództwo bało się działań partyzanckich po przejściu frontu. Dlatego na niższych szczeblach organizacyjnych , tak jak w 208. Dywizji Piechoty wobec oporu ludności cywilnej nakazywano ,,w razie potrzeby poczynić energiczne i bezwzględne kroki”. Obydwa przytoczone rozkazy wskazują czego oczekiwało dowództwo od żołnierzy . Swoją surowością i bezwzględnością mieli wywołać strach i posłuszeństwo podbitej ludności. Natomiast po wkroczeniu wojsk 3 armii na tereny późniejszej Rejencji Ciechanowskiej, żołnierze ujrzeli wieś mazowiecką niejako pasującą do stereotypu o ,,przepaści cywilizacyjnej”. Ogólne przeludnienie, zacofanie gospodarcze i bieda wsi oraz brzydota urbanistyczna i duże skupiska mniejszości Żydowskiej w miasteczkach ,,zapadła dziura pełna żydów”, tak o Lipnie pisze jeden z podoficerów Wehrmachtu. Obrazy te wywołały faktyczne poczucie wyższości żołnierzy nad podbitą ludnością i zdeterminowały do użycia siły.
W swoim atrykule, chciałbym poruszyć także wątek, wcześniej nie przedstawiany przez badaczy, a poruszony przez Jochena Böhlera w książce ,,Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce”. Problem badawczy dotyczy walki partyzantów z wojskami niemieckimi podczas kampanii 1939 roku. Wehrmacht tłumaczył szeroko rozumiane akcje prewencyjne i pacyfikacyjne stosowane wobec polskiej ludności cywilnej jej rzekomym udziałem w walkach. W meldunkach spływających do sztabów armii podczas kampanii znajdowało się, bardzo wiele dotyczących ataków partyzanckich. Dziś na podstawie badań nad kampanią polską wiemy, że nie jest to możliwe, ponieważ pierwsze oddziały partyzanckie zawiązywały się zimą 1939 roku, a więc już po zakończeniu kampanii. Wymiany ognia, do których dochodziło, były to ostrzeliwania żołnierzy Wehrmachtu przez wycofujące się nocami oddziały Wojska Polskiego bądź rozproszonych żołnierzy. Wojsko Polskie, przyjęło również taktykę walki nocami broniąc się w lasach. Bardzo często dochodziło do wymiany ognia między samymi oddziałami niemieckimi. Nie jest bowiem tajemnicą, że żołnierze Wehrmachtu nie byli zbyt dobrze przygotowani do udziału w konflikcie zbrojnym. Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych wiedziało o tym już przed atakiem o czym może świadczyć meldunek z 19 sierpnia 1939 roku, o treści: ,,wojsko łatwo wpada w panikę i traci nerwy, co powoduje bezładną strzelaninę i straty”. Generałowie Hitlera w 1937 roku, obliczyli czas na przygotowanie Wehrmachtu do wojny na pięć do sześciu lat, tymczasem wojna wybuchła wciągu dwóch lat. Podstawowe wyszkolenie żołnierza obejmowało 8 tygodniowy kurs podstawowy, podczas którego uczył się między innymi: obsługi i użycia broni, taktyki, walki w starciu piechoty. Następnie żołnierza kierowano na kurs specjalistyczny do określonego rodzaju broni. Wiadomo, iż wielu powołanych do wojska żołnierzy, którzy we wrześniu 1939 roku wkroczyli do polski nie przeszło w pełni tego szkolenia. Słabe wyszkolenie oraz brak doświadczenia bojowego spowodowały częste wzajemne ostrzeliwanie się jednostek niemieckich. Trudno było także oficerom niemieckim zameldować o stratach w wyniku ,,friendly fire” ( przypadkowy ostrzał własnych oddziałów), dlatego meldowali o starciach z partyzantami. Do walk z rzekomymi partyzantami dochodziło także na obszarze działania 3 armii. Np. 2 września po zakończeniu walk o położone na północ od Ostrołęki Kadzidło. Miejscowość podpalono oskarżając mieszkańców o udział w walkach. Także podczas ataku na Myszyniec, rotmistrz z 1. Brygady Kawalerii meldował przełożonym o wspieraniu żołnierzy polskich przez ludność cywilną. Jednak w szczegółowym raporcie 1. Pułku Kawalerii dotyczących walki o Myszyniec, nie wspomina się o udziale cywilów w walkach lecz o 2 kompaniach Wojska Polskiego. Na obszarze, północnego Mazowsza, żołnierze Wehrmachtu zachowywali się więc podobnie jak w innych częściach kraju. Żołnierze i oficerowie 3 armii odczuwali silne nerwowe napięcie i złość w pierwszych dniach kampanii z powodu sposobu prowadzenia walki przez Wojsko Polskie. Swoją wściekłość wyładowywali natomiast na ludności cywilnej. Na omawianym obszarze doszło też do licznych rabunków ludności cywilnej. Jednak przypadki takie były napiętnowane i surowo karane w przeciwieństwie do podpaleń i rozstrzeliwań. Dowództwo Wehrmachtu uważało bowiem rabunki za przejaw upadku dyscypliny, natomiast inne przestępstwa popełniane przez żołnierzy już nie.
Maszerujący przez północne Mazowsze żołnierze Wehrmachtu dokonali też wielu zbrodni na polskich Żydach. Wynika to z faktu, iż omawiany obszar był zamieszkiwany przez duże skupiska ludzi wyznania mojżeszowego. Mieszkali w miastach takich jak: Raciąż, Sierpc, Mława, Lipno. Prześladowania owej mniejszości zaczęły się z chwilą wkroczenia wojsk Niemieckich w granice II Rzeczpospolitej. Stosunek żołnierzy i oficerów Wehrmachtu do Żydów najlepiej odzwierciedlają wspomnienia kapitana z 94. Pułku Piechoty podczas przemarszu przez Raciąż : ,,Dzisiaj przechodziliśmy przez Raciąż, niewielką żydowską mieścinę w Polsce. Tylu Żydów nikt z nas chyba jeszcze nie widział! Tę kolonię brudnych bud trudno właściwie nazwać miastem. Cywilizowanym ludziom nie mieści się w głowie, jak można mieszkać w takich warunkach! Z kolumny marszowej padały niekiedy ostre słowa, ale trafne pod adresem mieszkańców, którzy tępo patrzyli się na żołnierzy”. W przytoczonym fragmencie widać odczucia głębokiej odrazy i nienawiści, jakie u żołnierzy wywoływało spotkanie tak dużej mniejszości żydowskiej. Odczucie strachu, niechęci oraz pogardy, w jakimś stopniu spowodowały wybuch nienawiści. Ponadto niektórzy młodzi żołnierze Wehrmachtu po wkroczeniu na tereny północnego Mazowsza po raz pierwszy w życiu zobaczyli ortodoksyjnych Żydów. Ich tradycyjny ubiór, długie brody oraz specyficzny język pogłębił jeszcze negatywne odczucia żołnierzy. Powodowało to (oprócz wcześniej omówionego wpływu indoktrynacji nazistowskiej), iż po zaraz wkroczeniu żołnierze palili własność, bili, a czasem rozstrzeliwali Żydów. Pisząc o prześladowaniu mniejszości wyznania mojżeszowego, na terenie północnego Mazowsza, należy wspomnieć o niszczeniu synagog i bożnic podczas kampanii 1939 roku. Do takich ekscesów doszło w Mławie 7 września, gdzie żołnierze okradli i zdewastowali synagogę i bożnice, a dnia 13 września spalili doszczętnie obie. Także w Gąbinie spalono synagogę oraz przy okazji dzielnicę żydowską. Następnie żołnierze Wehrmachtu rozkazali mężczyznom wyznania mojżeszowego stawić się na Nowym Rynku , gdzie zostali pobici przez żandarmów. W Przasnyszu po wkroczeniu wojsk niemieckich spędzono Żydów do kościoła ewangelickiego, następnie spalono synagogę, bożnicę i dom rabina. Zniszczono także cmentarz żydowski. W Rypinie żołnierze Wehrmachtu podpalili synagogę i bożnicę. Później oskarżając o to prezesa gminy żydowskiej Szymona Korna, za co niemieckie władze wojskowe nałożyły na mniejszość żydowską kontrybucje w wysokości 25 000 zł. Dnia 9 września po zajęciu Serocka Niemcy sprofanowali Torę w synagodze oraz bożnicy. Następnie przekształcono je na stajnie dla koni stacjonującej mieście jednostce kawalerii. Przytoczone przykłady wskazują, że prześladowanie mniejszości żydowskiej miało miejsce od pierwszych dni wojny.
Wehrmacht nie ograniczał się do prześladowania, mordowania oraz rabowania jedynie mniejszość żydowskiej z aktami przemocy spotkała się również ludność polska. Pierwsze zbrodnie na omawianym obszarze miały miejsce już 6 września 1939 r. Tego dnia żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 11 osób w miejscowości Pienice leżącej w powiecie Maków Mazowiecki. Rozstrzelano 8 Polaków i 3 Żydów. Zamordowani to Gałecki Franciszek, Jakubiak Ignacy, Kuciej Tomasz, Mamiński Jan, Ostrowski Czesław, Pukas Stanisław, Stanek Stanisław, Żega Paweł, a także 3 osoby o nieustalonych personaliach. Również 6 września rozstrzelano grupę 25 polaków w lesie ,,Wysoki Dział” nieopodal miejscowości Głażewo Świeżki leżącej w powiecie Maków Mazowiecki. Bestialstwo tej zbrodni pogłębia fakt, iż rannych pogrzebano razem z zmarłymi. Śmierć ponieśli Biedrzycka Leokadia, Biedrzycki Jan, Biedrzycki Stanisław, Gadowski Władysław, Gałażewski Antoni, Gryczko Stefan, Gryczko Władysław, Jastrzębski, Łapiński Franciszek, Ochenkowski Aleksander, Świtaj, Wiewiórkowski Marian, Żebrowski Michał. Na terenie gminy Krasnosielc, powiat Maków Mazowiecki 6 września, Wehrmacht rozstrzelał 10 Polaków i 3 Żydów. Nazwiska pomordowanych nie są znane. Do następnych rozstrzeliwań doszło 8 września 1939 roku, w Krasnosielcu (pow. Maków Mazowiecki). Rozstrzelano tam 41 Żydów, personalia osób oraz miejsce pochówku nie są znane. Następnie 10 września żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 2 Polaków w miejscowości Lelice, leżącej w powiecie płockim. Bezpośrednią przyczyną tej zbrodni był brak dokumentów u zatrzymanych Polaków. Także 10 września w miejscowości Laski i Sokołowo (pow. Ostrołęcki), żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 20 Polaków. W ten sposób Wehrmacht dokonał odwetu za porażkę poniesioną w walce z Wojskiem Polskim pod Czerwonym Borem. Rozstrzelani zostali tego dnia Andrzejczyk Jan, Ciepierski Stefan, Gałażewski Zygmunt, Kamiński Jan, Kamiński Kazimierz, Kamiński Wincenty, Kopański Stanisław, Kopański Władysław, Kulesza Henryk, Kulikowski Bolesław, Łada Hieronim, Łykusiak Aleksander, Sienkiewicz Aleksander, Sienkiewicz Ignacy, Sienkiewicz Stanisław, Tomaszewski Aleksander, Wuchuta Bolesław. Tego samego dnia w sąsiednich miejscowościach Ciągaczki i Księżpole doszło do rozstrzelania 33 Polaków przez Wehrmacht. Znane są nazwiska 20 ofiar: Borkowski Stanisław, Choromański Jan, Dobkowski Czesław, Głowacki, Jastrzębski, Kępista Stanisław, Makowski Stanisław, Mieczkowski Hipolit, Mieczkowski Czesław, Openchowski Stanisław, Podbielski Mieczysław, Podbielski Piotr, Popławski Franciszek, Truszkowski Stanisław, Tyszka, Tyszka Jan, Tyszka Jan, Załuska, Załuska Franciszek, Załuska Wojciech. W dniu 14 września 1939 roku w miejscowości Nowe Miasto (pow. Płońsk) Wehrmacht rozstrzelał 7 Żydów. Ofiary to Frenkiel Jozef, Holcman Abraham, Kahan Izrael, Lewin Gedalia, Majersdorf Josef, Miller Hersz, Sztern Szlomo Josef[. Do kolejnej masakry doszło w miejscowości Henryków (pow. Sochaczew) . Rozstrzelanie 76 Polaków miało być odwetem za porażkę poniesioną przez Wehrmacht w starciu z Wojskiem Polskim w tamtej okolicy. Wśród rozstrzelanych znajdowały się kobiety i dzieci, niektórzy z zamordowanych byli uciekinierami z zachodniej polski. Ustalono dane tylko 4 ofiar: Kamińskiego Feliksa, Kantorowski Stefan, Winicki, Żakowski. Dnia 23 września w Ciechanowie, żołnierze Wehrmachtu spędzili wszystkich mieszkańców wyznania mojżeszowego. Podczas tej akcji zastrzelono jednego Żyda na rynku, następnie podczas rabowania domostw należących do żydów zastrzelono staruszka. Większość z wyżej wymienionych pomordowanych narodowości polskiej była rolnikami. Ofiarami Wehrmachtu nie była wyłącznie ludność cywilna. Dnia 11 września 1939 roku w rejonie wsi Szałby Stare, Niemcy zamordowali kilku jeńców polskich. Zastrzeleni tego dnia zostali kpt. Siarkowski, por. Szwaczka, kan. Podgórski oraz dwaj nieznani żołnierze.
Jak zostało przedstawione w arykule, już od pierwszych dni wojny mordercy w mundurach Wehrmachtu siali śmierć wobec ludności cywilnej oraz jeńców wojennych. Na omawianym w niniejszej pracy obszarze do wszystkich rozstrzelań doszło we wrześniu. Zdecydowana większość ofiar stanowili cywile, wśród których duży odsetek stanowili Żydzi. W niektórych przypadkach trudno ustalić czy zbrodni wobec Polaków dokonywał Wehrmacht czy grupy operacyjne policji bezpieczeństwa, czy też Selbstschutzu. Jednak Wehrmacht ponosi odpowiedzialność nie tylko za działalność własnych oddziałów, lecz także za zbrodnie popełniane przez grupy operacyjne i Selbstschutz. Ponieważ od 1 września do 26 października to on sprawował władzę na okupowanych ziemiach Rzeczypospolitej. Żołnierze oraz oficerowie odpowiedzialni za akty przemocy wobec ludności cywilnej i jeńców wojennych uniknęli odpowiedzialności karnej, a jeżeli już stanęli przed sądem otrzymali śmieszne wyroki. Karanie żołnierzy za rabunki nie było troską o ludność podbitą lecz próbą utrzymania dyscypliny wśród wojska przez dowództwo Wehrmachtu. Akty przemocy o których dowództwo dowiadywało się z meldunków napływających z frontu nie wywoływały żadnej reakcji. Powszechnie uważno że ludność cywilna bierze czyny udział w walkach, dlatego środki stosowane przez żołnierzy Wehrmachtu są dozwolone. To, co wydarzyło się podczas polskiego września na terenie rejencji Ciechanowskiej było preludium do kolejnych zbrodni wojennych Wehrmachtu.
