Uwagi ogólne
Na pierwszy rzut oka art. 942 k.c. nie wydaje się być szczególnie skomplikowany. Jego treść wydaje się być przystępna i zrozumiała, bowiem czego nie rozumieć w zdaniu: testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Jednak sprawa zakazu testamentów wspólnych w praktyce nie jest wcale taka prosta.
W polskim porządku prawnym zakaz sporządzania testamentów wspólnych nie posiada żadnych wyjątków odnośnie osób, które mogłyby takowy dokument sporządzić. W niektórych porządkach prawnych taka forma testamentów jest dopuszczalna w szczególności dla małżonków (np. w Niemczech). Dodatkowo, polska doktryna jest podzielona co do znaczenia słowa testament – czy jest do dokument, czy czynność prawna. Większość doktryny opowiada się jednak za testamentem w znaczeniu dokumentu.
Jak nie napisać testamentu wspólnego
Sprawa wygląda następująco: musimy sporządzić testament, któremu nie będzie mógł być postawiony zarzut posiadania cech testamentu wspólnego. Jak więc to zrobić? Na samym początku należałoby spisać naszą ostatnią wolę na kartce papieru (dokumencie) tylko i wyłącznie przez nas samych. Wpisujemy: datę sporządzenia testamentu, treść naszej ostatniej woli i pod tym wszystkim się podpisujemy. Tak sporządzony testament z pewnością nie ma cech testamentu wspólnego.
Ale co zrobić w sytuacji, gdy na naszej kartce papieru, na której spisaliśmy testament ktoś inny chce spisać swoją ostatnią wolę ? Zgodnie z doktryną taka sytuacja jest dopuszczalna, a co więcej, na ważność takiego testamentu nie wpływa to, czy takie oświadczenia woli dadzą się od siebie fizycznie rozdzielić, bowiem nie będzie to rzutowało na treść art. 949 k.c. Artykuł ten wskazuje z kolei, jakie winien posiadać cechy testament własnoręczny.
Ważne jest w tym miejscu to, aby spadkodawcy nie usiedli razem przy stole i nie spisali jednego dokumentu o nazwie testament, w którym to powymieniają się wspólnymi oświadczeniami woli, podzielą pomiędzy siebie majątek, czy też rozdysponują pomiędzy siebie prawa lub majątek wspólny. Taka sytuacja jest prostą drogą do wydania na świat klasycznego przykładu testamentu wspólnego.
Skutki testamentu wspólnego
Co się stanie, gdy taki testament ujrzy światło dzienne? Czy zostaną powybierane z niego rozporządzenia każdego z testatorów, który sporządził taki testament? Niestety, żadne z rozporządzeń nie zostanie uznane za ważne. Testament taki będzie skutkował bezwzględną nieważnością. Należy także wspomnieć, że nie tylko własnoręcznie sporządzony testament będzie nieważny, ale również taki, który został sporządzony przez notariusza i zawierający rozporządzenia na wypadek śmierci kilku spadkodawców (testament notarialny).
Także na uwagę zasługuje tutaj fakt, że przesłanka bezwzględności dotknie wszystkie testamenty, które będą znajdowały się obok siebie – czyli gdy na jednej kartce papieru pojawiłoby się cztery testamenty, to każdy z nich zostanie unieważniony. Nie będzie tutaj miało znaczenia, czy któryś z testamentów będzie odwołany. Wszystkie zlepione ze sobą testamenty będą nieważne.
A co z testamentem ustnym?
Istotną również kwestią jest to, że testament ustny nie jest objęty zakazem z art. 942 k.c. Przekonać się o tym możemy czytając treść uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 grudnia 1972 r. sygn. akt III CZP 88/72 Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. powodowana zamieszczeniem w nim rozrządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 kc), nie stanowi przeszkody do uznania oświadczeń woli złożonych przez tych spadkodawców za dwa oddzielne testamenty ustne;oraz uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna - zasada prawna z dnia 22 marca 1971 r. sygn. akt III CZP 91/70:
1. Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. spowodowana zachowaniem obowiązującego przepisu prawa, może być uznana za okoliczność szczególną w rozumieniu art. 952 § 1 KC uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli złożonego przez spadkodawcę jako testamentu ustnego.
2. Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. spowodowana zamieszczeniem w nim rozrządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 k.c.) nie stanowi przeszkody do uznania oświadczeń woli złożonych przez tych spadkodawców za dwa oddzielne testamenty ustne.
Co musisz zapamiętać, by nie dać złapać się w pułapkę testamentu wspólnego
Podsumowując, na co należy zwrócić szczególną uwagę przy zagadnieniu związanym z zakazem sporządzania testamentu wspólnego:
- testament wspólny jest zakazany w polskim porządku prawnym,
- nie ma żadnych odstępstw podmiotowych od tego zakazu (małżonkowie nie mają możliwości sporządzenia takiego testamentu),
- skutek takiego testamentu jest taki, że jest on bezwzględnie nieważny,
- nieważność dotknie wszystkie połączone ze sobą testamenty,
- testament ustny nie jest objęty zakazem z art. 942 k.c.,
- można sporządzić kilka testamentów na jednej kartce papieru tylko wtedy, gdy wszystkie te testamenty będą zachowywały przesłanki ważności testamentu własnoręcznego – nie będą posiadały przymiotu wspólnego złożenia oświadczeń woli dotyczących wzajemnych dyspozycji co do majątku testatorów.
